Verraders opgepast!

De president van de Rechtbank, mr. Vliegenthart, tijdens de eerste zitting van het Hof ter berechting van verraders en collaborateurs (foto: Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, 1945)

“Zyn taak is niet gemakkelyk. Het volk vraagt gerechtigheid en kleine straffen stelt het niet tevreden. Hy moet beslissen waar gerechtigheid ophoudt en wraak begint.”  Deze originele tekst staat achterop een foto uit 1945, afkomstig van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie.

Op de foto staat een fronsende, voorover gebogen grijze man, mr. Vliegenthart, president van de rechtbank. De foto is gemaakt tijdens de eerste zitting van het Hof ter berechting van verraders en collaborateurs. Hij fungeerde als beroepsrechter van de zuidelijke tribunalen. We snuffelen in zijn archief, dat belangrijke informatie bevat uit de bijzondere rechtspleging na de Tweede Wereldoorlog.

De Nederlandse regering in Londen stelde in 1943 de bijzondere rechtspleging in, waarmee meteen na de bevrijding een begin werd gemaakt. De bijzondere gerechtshoven deden de zware misdaden, de tribunalen beoordeelden collaborateurs, NSB’ers en profiteurs. In alle 19 arrondissementen werd een tribunaal gevestigd, dat maatregelen kon opleggen aan ‘foute’ Nederlanders zoals internering, ontzetting uit bepaalde rechten en verbeurdverklaring van het vermogen.

Voor de beroepsmogelijkheid werd de zogenaamde ‘Hoge Autoriteit’ in het leven geroepen. In ’s-Hertogenbosch werd hiervoor mr. A.J. Vliegenthart (1881-1950) benoemd, die al dan niet zijn fiat gaf aan uitspraken van de tribunalen in Limburg, Noord-Brabant en Zeeland.

In juni 1948 werden de tribunalen opgeheven, maar de afrondende werkzaamheden werden tot midden jaren vijftig voortgezet. Vliegenthart was tevens werkzaam in de documentatiecommissie voor de zuivering van het overheidspersoneel voor het district ’s-Hertogenbosch, dat de drie provincies Limburg, Noord-Brabant en Zeeland omvatte. Hij had ook zitting in een zuiveringscommissie voor leden van de rechterlijke macht.

In 1995 werd duidelijk dat het bureau-archief van Vliegenthart bij het Gerechtshof te ’s-Hertogenbosch stond. Het werd overgedragen aan het voormalige Rijksarchief en bleek een schat aan informatie te bevatten over de berechtiging na de Tweede Wereldoorlog. Zo bevat het de zogenaamde fiatteringsrapporten van de Hoge Autoriteit te ’s-Hertogenbosch en stukken over de zuivering van overheidsfunctionarissen.

Weet wel trouwens dat dit archief pas in 2035 vrijelijk kan worden geraadpleegd en dat je het nu alleen onder bepaalde voorwaarden kan inzien.