De lotgevallen van de joodse familie Van Dijk

...uit de foto's van meneer Vomberg...

Heel veel leed, gevangen in enkele kille cijfers: in juni 1942 staan 364 joodse inwoners in Oss geregistreerd. 252 Van hen worden gedeporteerd naar vernietigingskampen; zes overleven. 77 Mensen duiken onder waarvan er zeven alsnog worden opgepakt en gedeporteerd. Eén van de joodse families is de familie Van Dijk. Dankzij de foto's die we van de heer Vomberg hebben gekregen, kunnen we ons een beeld vormen van het familieleven van de joodse familie Van Dijk uit Oss aan het eind van de 19e en begin van de 20e eeuw: gewone mensen die nog niets vermoedden van de komende verschrikkingen.

Hoewel de eerste melding van een joodse inwoner in Oss uit de Middeleeuwen stamt, duurt het tot 1800 voordat er sprake is van een Joodse gemeenschap. Er zijn dan zes joodse families, met een synagoge aan huis. Met de economische groei van Oss groeit ook de joodse gemeenschap. In 1830 komt er een echte synagoge, naast de Grote Kerk. In het bedrijfsleven – met name de margarinefabrieken - zijn joodse Ossenaren in de loop van de negentiende eeuw actief én succesvol. Die bloei komt ook tot uiting in het verenigingsleven met onder meer een Joodsche Societeit, Joodsche Vrouwenvereeniging en een joodse toneelvereniging Wilhelmina. In de jaren dertig van de vorige eeuw zijn er in Oss zo’n 250 joodse inwoners. Vanuit Duitsland komen daar ongeveer 60 joodse vluchtelingen bij. Maar dan volgt daarna de Duitse bezetting. Stapsgewijs worden joodse ambtenaren ontslagen, mogen joodse inwoners niet meer naar parken of weer wat later niet meer de deur uit zonder hun Davidster.

...foto's van de familie Van Dijk...

Op vrijdag 28 april 1942 beginnen in Brabant – en dus ook in Oss – deportaties van joden naar kampen. Eerst naar Vught, vandaar naar Westerbork. Vanuit dat kamp vertrekt wekelijks een trein naar Auschwitz. Op 2 oktober 1942 worden weer een groot aantal joden opgeroepen voor transport. De rekeningen voor de kosten van de bus (120 gulden en 30 cent voor augustus en 180 gulden voor oktober) zijn bewaard in het archief van de gemeente Oss, zo lezen we in Tussentijds, het tijdschrift van De Werkende Mens in Oss. De joden betalen dit zelf: hun bezittingen zijn gevorderd en de rekeningen worden daarop afgeboekt. Op 10 april 1943 vindt opnieuw een deportatie plaats. Wat de Duitsers betreft de laatste want dan moet Brabant ‘ontdaan’ zijn van alle joden. In Oss hebben 29 mensen zich hieraan weten te onttrekken vanwege ouderdom of ziekte. Zij houden zich schuil in een paar huizen op de Heuvel, de Kruisstraat en Monsterstraat. Maar op 4 augustus 1944 worden zij alsnog opgepakt, verraden door een ‘goede vriend’. Slechts een enkeling die per toeval afwezig was, ontsnapt hier aan. Op 19 september 1944 wordt Oss bevrijd.

...uit het familie-album van de familie Van Dijk...

Van meneer Vomberg kregen wij foto’s van de joodse Van Dijk uit Oss. Zijn moeder was een Van Dijk. De meeste foto’s dateren van eind 19^e en begin begin 20^e eeuw, met wat uitschieters naar – naar schatting - de jaren ’30. Wat er is gebeurd met de diverse familieleden is ons niet bekend. In het boekje “Opdat zij niet vergeten worden” van G. Hes staat een lijst met namen van Osse mensen die zijn gedeporteerd en niet zijn teruggekomen. Daaronder vijf mensen met de achternaam Van Dijk:

A. van Dijk, 8-4-1896

L. van Dijk, 6-2-1895

R. van Dijk-van Vriesland, 20-5-1894

I. van Dijk, 7-3-1930

Ph. Van Dijk, 6-4-1938

Een aantal van hen zien we ook terug op de foto’s die meneer Vomberg heeft doorgestuurd. Bekijk hier zijn foto’s.

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Aan het werk tijdens de oorlog
- Het verhaal van een Bossche bevrijdingsbaby