Gevecht met het water

...een kaart van het Hoog Hemaal uit 1680 toont het gebied dat tot dit waterschap behoorde, met de stad 'Osch''...

We maken een sprong van meer dan 690 jaar terug in de tijd, naar de middeleeuwen. Naar 1325 om precies te zijn. We blijven wel dichtbij huis, in de Brabantse Maaskant. Daar is hard gewerkt aan de beteugeling van de Maas: van Dordrecht tot voorbij Megen liggen er in 1325 dijken langs de Maas.

Er is ook een afwateringssysteem gecreëerd. Een netwerk van sloten en de pas gegraven Hertogswetering brengen het teveel aan regenwater naar Gewande, waar het via een sluis uitstroomt in de Maas. Behalve wanneer het rivierpeil te hoog is, want dan worden de sluisdeuren gesloten en kan het water er dus niet uit. Windmolens en gemalen zijn helaas nog toekomstmuziek.

Het gevecht met en tegen het water gaat niet vanzelf. Dijken en sluizen moeten worden onderhouden en sloten op diepte gehouden. Daar horen bindende afspraken bij, niet alleen voor het eigen dorp, maar ook met een hele regio. De grondeigenaren moeten de klussen opknappen. Wie dat niet doet, wordt gestraft! In Orthen, Rosmalen en Nuland zijn ze al zo ver. Daar bestaat sinds 1309 de Polder van der Eigen, bestuurd door zeven heemraden, afkomstig uit de drie dorpen. Het polderbestuur is ingesteld door hertog Jan II van Brabant, die alle afspraken heeft laten vastleggen in een perkamenten oorkonde of charter.

Ook In Lith en Lithoijen, en in het laaggelegen noorden van Geffen en Oss wordt de noodzaak gevoeld van een regionale aanpak van het waterprobleem. Inmiddels zijn de dorpsbestuurders zeker gaan buurten in de Polder van der Eigen en willen zij ook zo’n charter.  Op 27 november 1325 krijgen zij dat van hertog Jan III van Brabant. Ook hier worden zeven heemraden aangesteld: twee uit Lith, Lithoijen en Oss, en een uit Geffen. De polder krijgt pas later een naam: het Hoog Hemaal. Een hemaal is een omheinde plek waar recht wordt gesproken en bestuurd, en tevens het gebied dat onder dat bestuur valt. En waarom ‘hoog’? Vanaf 1349 vormen de Maasdorpen Alem, Maren en Kessel ook een regiopolder, het Laag Hemaal; ‘laag’, omdat deze polder benedenstrooms van het andere hemaal ligt, dat dus net iets hoger ligt en Hoog Hemaal wordt genoemd.

Het Hoog Hemaal heeft bestaan tot ver in de twintigste eeuw. Al die tijd hebben de polderbestuurders uit Geffen, Lith, Lithoijen en Oss niet kunnen bevroeden dat zij ooit deel zouden uitmaken van de ene grote gemeente Oss!

Dit verhaal verscheen eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door: 
Henk Buijks

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 
- Komt de Beerse Maas terug?
- De Hertogswetering

De beste verhalen via e-mail ontvangen?