Halve varkenskop en de heilige Anthonius

...Maashees, beeld van Anthonius...

Maashees, Groeningen en het Limburgse Aijen hebben een eeuwenoude traditie, die alles te maken heeft met halve varkenskoppen en de verering van de heilige Anthonius Abt, namelijk de zogenaamde köpkesmert. De verkoop van varkenskoppen is bedoeld om de kas van de parochie en de kapel te spekken. In de loop der eeuwen zijn vorm en betekenis van de köpkesmert wel veranderd.

Het begon allemaal in 1712 met de “openbare” verkoop van een enkele varkenskop direct na de zondagsmis rond 17 januari. De opbrengst was niet gering, 18 stuivers, en dus zo'n succes dat het smaakte naar meer. Een jaarlijkse traditie was geboren, waarbij plaatselijke boeren varkenskoppen beschikbaar stelden om bij opbod verkocht te worden op de feestdag van de patroonheilige van het lokale gilde. Men hoopte op deze manier bescherming af te kunnen smeken tegen ziekten en sterfte onder het vee.

...Kopkesmert, 1986...

Het aantal aangeboden koppen bleef maar groeien; sterker nog, men ging zelfs over tot het halveren van koppen. Dat kwam wellicht doordat de animo zo groot was geworden, dat de koppen niet meer aan te slepen waren. Van Maashees weten we dat men in 1772 overstapte op halve varkenskoppen. Wanneer dat in Groeningen is gebeurd is niet bekend. De veiling van de varkenskoppen werd en wordt nog steeds geleid door een zogenaamde “ruuper” of roeper. Een verschil met vroeger is dat het vlees nu van de slager komt.

In Maashees organiseert het Sint-Joris- en Anthoniusgilde het feest rond het weekend van 17 januari. Na de zondagsmis kunnen de kerkgangers richting het gemeenschapshuis waar men “onderdelen” van een varken kan kopen, uiteraard bij opbod. In Groeningen vindt ook een köpkesmert plaats, al is die niet op zondag, maar op maandag. Vreemd genoeg kent men het gebruik niet in Sint Anthonis, waar nota bene de heilige Antonius Abt patroonheilige is van het dorp. Maashees gaat in de traditie dus voorop. Over de köpkesmarkt in het Limburgse Aijen wordt gezegd dat deze nog het meest authentiek is. Daar wordt het vlees nog direct na de mis, buiten verkocht.