In het vuur van de bevrijding

Bevrijding van Brabant (dvd actie)

Ter herdenking van de bevrijding werd er in de tuin van Hoogstraat 8 in Veghel een receptie georganiseerd. Tijdens de bevrijding was op deze locatie het hoofdkwartier gelegerd van de 101st Airborne Division (foto BHIC, 1964).

Op 17 september is het precies 68 jaar geleden dat de bevrijding van Brabant is begonnen. Het was een roerige periode in de geschiedenis van onze provincie. Aan beide kanten vielen er duizenden doden, waaronder ook veel burgers. Daarnaast waren er nog eens talrijke gewonden en krijgsgevangenen. Deze tijd ging ook gepaard met vele plunderingen en vernielingen, waarvan we nu nog sporen kunnen terugzien in de Brabantse dorpen. 

Het BHIC wil met jullie stilstaan bij allen die de bevrijding niet hebben mogen vieren, maar die hun leven hebben gegeven voor land en streek. Tevens willen wij alle nabestaanden gedenken, omdat deze periode ook bij hen diepe sporen heeft achtergelaten.

Toch vinden wij dat we de bevrijding van Brabant ook wel mogen vieren. Daarom verloten wij op Facebook twee DVD’s van Zuidenwind Filmproducties die in het teken staan van de Tweede Wereldoorlog in Brabant.
De eerste DVD ‘In het Vuur van de Bevrijding’ gaat over de periode september 1944 – mei 1945, die bijzonder is in de geschiedenis van de zuidelijke provincies. Zeven, nu nog levende ooggetuigen vertellen op een bewogen manier over deze zo roerige periode. Hun verhalen worden afgewisseld met uniek archiefmateriaal dat de kijker meesleept in de belevenissen van toen.

In de tweede DVD die verloot wordt, ‘Het kwaad buiten’, zie je hoe de bevolking van het Brabantse Vught tijdens de oorlog tegen wil en dank betrokken geraakt bij het concentratiekamp Vught. Sommigen verdienden op het kamp hun boterham door barakken te bouwen. Anderen maakten in het geheim pakjes met eten voor de gevangenen. Maar iedereen keek machteloos toe toen vanuit Vught de goederentreinen naar de vernietigingskampen vertrokken, zo blijkt uit deze documentaire. Ook dit is een film van Zuidenwind Filmprodukties.

Wat moet je doen? 
Vind onze Facebookpagina leuk en maak kans op één van deze DVD’s. Volg je ons al op Facebook, ook dan kun je uiteraard meedingen naar een van deze DVD’s door deze actie te ‘liken’. Op 17 september vindt de loting plaats en wordt bekendgemaakt wie een DVD krijgen. Ben je niet in de prijzen gevallen, dan kun je ze ook bestellen. Voor meer informatie: Zuidenwind Filmproducties. Je kunt de DVD bestellen voor 17,00 euro (incl. btw en verzendkosten) door een e-mail te sturen naar info@zuidenwind.nl met daarin je naam, adres, postcode en telefoonnummer. De tweede DVD kun je bestellen bij: Nationaal Monument Kamp Vught.

Dagboeknotities
Een gezinslid waarbij deze bevrijding diepe sporen heeft achtergelaten, is Joke Savelle-Boxem. Zij schreef ons over haar vader Joop Boxem. Bij het uitzoeken van familiepapieren kwam zij een schriftje tegen, waarin haar vader zijn herinneringen aan deze bewogen periode had opgeschreven. Wij danken Joke Savelle-Boxem voor haar bereidheid deze herinneringen via de BHIC-site met anderen te delen.

De professorenkamer

Pirenne achter zijn bureau in de 'professorenkamer'

Louis Pirenne had een chique benaming voor zijn kamer in het oude Rijksarchief aan de Waterstaat 20 in Den Bosch: de professorenkamer.

“Ik weet het nog goed, er stond een prachtige oude boekenkast die de hele wand vulde. Het bureau was gemaakt van antieke eikenhouten panelen en midden in de kamer stond een grote vergadertafel met leren zetels. Het behang was druk beschilderd en er hingen oude portretten aan de muur.”

Aan de hand van een boek met oude foto’s en prenten vertelt de oud-rijksarchivaris zijn verhaal. De in 1924 geboren Louis Pirenne begint in 1945 aan de studie geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Na het behalen van zijn kandidaatsexamen wordt hij assistent van de Bossche stadsarchivaris H.J.M Ebeling.

Wanneer Ebeling overlijdt, neemt hij diens functie waar en loopt tegelijkertijd ook nog stage bij het voormalige Brabantse Rijksarchief*) namelijk bij mevrouw drs. E.H. Korvezee, de eerste vrouwelijke rijksarchivaris. Op 1 januari 1954 wordt hij formeel benoemd tot archivaris van de provinciehoofdstad. In 1959 promoveert hij en in 1963 wordt hij benoemd tot rijksarchivaris in Noord-Brabant.
“Terugkijkend naar die tijd, moet ik het toch wel druk hebben gehad. Maar het was natuurlijk niet te vergelijken met met al die digitale ontwikkelingen van nu.”

Het in 1883 opgeleverde oude Rijksarchief aan de Waterstraat in 's-Hertogenbosch was voor die dagen een modern gebouw (mét centrale verwarming tegen de vocht en met vier verdiepingen in het depotgedeelte). Tussen 1887 en 1890 werd het pand vergroot. In de jaren dertig werd door plaatsing van stalen rekken de depotcapaciteit fors vergroot. In 1973 werd zelfs het aangrenzende provinciale griffiegebouw gedeeltelijk bij het Rijksarchief getrokken. Dat waren maar lapmiddelen. In 1985 vond het Rijksarchief in de Citadel een prachtige nieuwe behuizing.

Aan de Waterstraat
“De overgang van het stadsarchief naar het oude Rijksarchief was groot. Van een donkere kamer in de onderbouw van het stadhuis naar een fraai pand aan de Waterstraat. Achteraf gezien was het daar erg chaotisch en onoverzichtelijk. Depotruimte was er aanvankelijk wel genoeg, maar werkruimte nauwelijks.”
De oud-rijksarchivaris wijst naar een foto: “Kijk, dat was onze studiezaal. Slechts negen mensen konden er zitten. Waren het er meer, dan werd het behelpen."

"Tussentijds is er nog verbouwd. We kregen er vijf kamers bij, dat gaf lucht. Maar de bezoekersaantallen bleven toen stijgen. Nu zijn de digitale bezoekerscijfers ook erg belangrijk. Toen het ruimtegebrek echt nijpend werd, liet ik bezoekers zelfs regelmatig aan de vergadertafel in mijn kamer werken. Ik bediende ze dan zelf. Mijn kamer?" Glimlachend: "Die was prachtig. Ik vind dat rijkskantoren gezag moeten uitstralen. Datzelfde geldt ook voor de kamer van een rijksarchivaris. Deze moet stijlvol zijn.”

De huidige Centrale Hal in de Citadel met de computereilanden en verstoken van kaartenbakken, precies zoals Louis Pirenne dat begin jaren '70 van de vorige eeuw al voor ogen had...

Vooruitziende blik
De eerste gesprekken voor een nieuw gebouw werden omstreeks 1967 al gevoerd. “We dachten toen nog niet aan de omvang die het archief nu heeft. Al gauw viel de keuze op de Citadel, maar het zou nog tot 1982 duren voordat de eerste paal in de grond werd geslagen. In die tijd speelden we al met het idee om alle kaartenbakken met gegevens in de publiekshal te vervangen door computers."

Meer weten over de oud-rijksarchivaris Louis Pirenne? Lees dan zijn boek: De archivaris vertelt.


*) Het Rijksarchief in Noord-Brabant is in 2005 na een fusie met de streekarchieven Langs Aa en Dommel en Brabant-Noordoost overgegaan in Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Koele werkplek

Het 'nieuwe werken' in Rooi...

Wanneer het kwik tropische waarden bereikt, zoeken we massaal de koelte op. Maar wat te doen wanneer er toch werk ligt te wachten? Deze journalisten wisten het wel. 

Misschien moesten zij verslag doen van de opening van Zwembad De Kienehoef in Rooi op 20 juni 1937. Pak, overhemd, stropdas en ondergoed bleven achter in de kleedhokjes en het zwempak werd aangetrokken. Notitieblokje, vers geslepen potlood en zelfs een sigaret gingen mee het water in. En toen maar luisteren naar de heren in donkere pakken, en schrijven. De beide mannen in het wit waren vast de badmeesters.

Opvallend zijn de zwempakken van de heren. Deze waren verhullend en donkerblauw of zwart van kleur. Verder waren ze gemaakt van wol of katoen, dus behoorlijk warm. Zo’n zwempak was ook niet zo handig om in te zwemmen. Maar vooruit, de herenmode schreef dit nou eenmaal voor.

Gaat dit inderdaad over de opening van De Kienehoef in Sint-Oedenrode? Dat blijft natuurlijk de vraag. Wist je trouwens dat het BHIC speciaal voor de inwoners van Rooi een online geschiedenisboekje heeft gemaakt? Ga er maar eens naar toe.

Dan nog een nieuwtje voor iedereen met belangstelling voor Sint-Oedenrode: Op donderdag 20 september 2012 organiseren wij een historisch getinte avond met veel aandacht voor oude foto’s, filmfragmenten, een gezellige quiz met René Bastiaanse én leuke anekdotes over het oude Sint-Oedenrode. Kortom, houd onze nieuwspagina extra in de gaten de komende weken!

Erpse Afrikaantjes

De Katholieke Kerk is vanouds een wereldkerk: het geloof moest gepredikt worden onder alle volkeren, ook wanneer zij een andere huidskleur hadden. Deze Erpse (of misschien Boer- of Keldonkse?) jongens speelden de rol van Afrikaanse bekeerlingetjes op een wagen die meereed in de jaarlijkse Kindsheidoptocht.

Achter hen staat een nog zeer jonge priester voor zijn altaar, met gevouwen handen. En op de voorgrond mogelijk enkele mensen van de organisatie van de processie. De foto dateert van de jaren dertig of veertig van de vorige eeuw, dus er is een redelijke kans dat de afgebeelde personen worden herkend.

Ook komen er wellicht herinneringen naar boven aan deze processies. We weten dat die herinneringen niet altijd positief zijn, want deelname kostte geld. Reageren kan via de digitale geschiedenisboekjes die het BHIC speciaal voor de inwoners van Erp heeft gemaakt, te vinden op onze site.

Handen uit de mouwen!

NULAND - Een tafereel dat de ouderen onder ons bekend voorkomt zonder dat zij daar meteen het stempel nostalgisch op hoeven drukken. Zo werd immers rogge gemaaid, op kleinschalige akkers en met de zicht.

En waar de man met de zicht gepasseerd was, verrees spoedig de ene schoof na de andere, keurig in een rij. Wel hebben we het sterke vermoeden dat deze foto dateert van na de tijd dat het overal zo toeging, wellicht tussen 1970 en 1980. Daardoor is natuurlijk de kans groter dat we niet alleen te weten komen wie op de foto staan, maar ook de plek waar werd gemaaid.

Bovendien is de foto afkomstig van Heemkundewerkgroep Nuwelant, waar ze veel meer van Nuland afweten dan binnen het BHIC. Reacties zijn welkom via de rubriek ‘Kijk naar toen’ van de digitale geschiedenisboekjes die het BHIC speciaal voor de inwoners van Nuland heeft gemaakt, te vinden op onze site.

Kijk naar toen: Duurzame pre-fab

UDEN. Vlak na de Tweede Wereldoorlog was de woningnood in Nederland hoog, dus moest er in rap tempo gebouwd worden. In veel gemeenten viel toen de keuze op “Oostenrijkse woningen” zoals deze aan de Prof. Pulsersstraat in Uden.

Het waren geprefabriceerde houten huizen die in onderdelen vanuit Oostenrijk aan Nederland werden geleverd. De aanvoer vond plaats met de trein: per woning waren er twee goederenwagons nodig. Bouwtijd: slechts enkele dagen. Bijzonder aan deze huizen was en is de isolatiewaarde – duurzaam wonen dus, ook nu nog!

Op de foto van kort na 1950 staan wellicht twee bewoonsters. En de mannen en de vrachtwagen zouden van de gemeente kunnen zijn. Wie zijn het? En zijn er (ex-)eigenaren van zo’n prachthuis die ons willen vertellen over hun woonplek? Reacties graag via de digitale geschiedenisboekjes die het BHIC speciaal voor de inwoners van Uden heeft gemaakt, te vinden op onze website.

Hé, kijk nou! Een Valentijn in het archief!

Valentijn is een inspiratie geweest tot vele romantische gebeurtenissen, maar ook acties zoals carnaval. De foto hierboven is uit een optocht van 1994 in Grave; ‘Mr. Valentijn heeft een hart voor Pothuusburg’.

Weet iemand nog waarvoor deze actie was? Wat voor leuke verhalen zitten er achter deze carnavalsgroep? Was je destijds misschien een toeschouwer en heb je één van deze harten mogen ontvangen? Of heb je zelf misschien meegedaan in deze optocht? Laat het ons weten!

Nederlands kampioen!

OSS - Op een zondag in 1953 werd de 21-jarige Piet Wingens uit Heesch kampioen herenkapper van Nederland. Hij werkte toen bij Van den Biggelaar aan het Walplein in Oss. Op de foto een trotse Piet met de Osse collega’s en in de stoel zijn model, Wagemakers.

Mogelijk had de trotse bekerwinnaar toen al een aanbieding op zak om in Den Haag te komen werken voor maar liefst 100 gulden in de week. Dit Haagse avontuur ging niet door: Piet kreeg een betere baan voor f 1,25 per dag, de militaire dienst!

Nadien opende hij zijn eigen kapperszaak in Schaijk en werd hij bekend als “Pietje de Kapper”. In Oss zullen de vijf personen in het wit worden herkend en in Schaijk de man in het zwart. Reageren dus! Dat kan via de rubriek ‘Kijk naar toen’ van de digitale geschiedenisboekjes die het BHIC speciaal voor de inwoners van Oss heeft gemaakt, te vinden op de site van het BHIC.

Foto: Wij danken Mari, zoon van Piet Wingens, voor het beschikbaar stellen van deze foto!

Botsing

Blijkbaar moet Mantelmagazijn "Het Anker" plaatsmaken voor het nieuwe winkelpand links. Hoewel het huis gedeeltelijk is gesloopt, is de 'strijd' met de grotere buurman nog niet verloren. Hier botsen de 19e en de 20e eeuw letterlijk.

De fotograaf blijft niet onopgemerkt. Het gezin in het midden poseert zelfs. Zouden deze mensen bij één van beide panden horen? Ook de meeste passanten reageren op de fotograaf. In welke straat bevinden we ons? Daar stond in elk geval een wegwijzer, en er was ook een brug in de buurt. Welke brug?

Meer dan genoeg vragen dus, en daar horen antwoorden bij. Veghelaars, als jullie meer weten, dan zeker reageren via de digitale geschiedenisboekjes die het BHIC speciaal voor de inwoners van Veghel heeft gemaakt, te vinden op onze site.

Kijk naar toen: andere tijden

LITH of KESSEL - In 1934 beschreef de Utrechtse hoogleraar Louis van Vuuren een tocht door de Maaskant: “Wij hebben nu weldra Lith, een typische dijknederzetting, bereikt. Langs de binnen- en buitenkant van de Maasdijk staan lange rijen kleine huizen met kleine erfjes. (…) Bijna alle daken zijn van stroo.”

Misschien zag hij ook dit huisje, pal tegen de binnenglooiing van de dijk in Lith of in Kessel. Jammer genoeg zitten de bewoners niet op het bankje in de zon. Geen tijd – er moest gewerkt worden! Op de achtergrond kleine, maar ook grotere huizen in een kleinschalig landschap met veel groen.

Zijn er nog mensen in de Maaskant die deze plek herkennen? Dan zeker reageren, via de rubriek ‘Kijk naar toen’ van de digitale geschiedenisboekjes die het BHIC speciaal voor de inwoners van Lith heeft gemaakt, te vinden op onze site. Of gewoon via dit blog, dat mag ook.

Nieuw! "Kijk naar toen" op dit blog

Een vaste nieuwkomer op ons blog: de rubriek Kijk naar toen. Mooie foto's uit ons archief maar zonder verhaal. Weet jij er meer van? Laat het ons weten! Dit keer over de jonge boerenstand in Heesch. 

Omstreeks 1950 liet dit gezelschap zich fotograferen in een klaslokaal in Heesch of mogelijk in Oss. In de jongens- of de meisjesschool, of in de Osse landbouwschool? Dat is onduidelijk, maar zeker lijkt wel dat de meeste mannen iets te maken hadden met een standsorganisatie. Daarvan had je er in katholiek Brabant drie: van de boeren, de middenstand en de arbeiders.

Op deze foto zien we leden van de Jonge Boerenstand, waaruit later de KPJ is voortgekomen. De heren op de eerste rij kunnen van de landbouwschool zijn en op de achterste rij staan twee priesters; zij waren vrijwel zeker geestelijk adviseur.

De foto zal een feest der herkenning zijn voor velen, dus we verwachten de nodige reacties. We willen ook weten waarom de fotograaf moest opdraven. Je kunt je reactie hieronder kwijt of via onze site.
Kom maar op; we zijn er klaar voor ;-)