"Zet de klok mitsdien een uur terug"

...uit archief gemeentebestuur Erp, 1930-1970...

Komend weekend gaat de klok een uur vooruit; het begin van ruim een half jaar zomertijd. In Nederland verzetten we de klok sinds 1977 - met als directe aanleiding de oliecrisis - maar ook lang daarvóór werd er aan de wijzers gedraaid.

Het lijkt nu vrijwel ondenkbaar maar begin vorige eeuw werd er niet zo op een minuutje of wat gekeken. Of zelfs op een uurtje. Diverse regio's in Nederland hielden er hun eigen tijdrekening op na, gebaseerd op de stand van de zon. In de praktijk leverde dat nauwelijks problemen op want zolang iedereen zich in zijn eigen beperkte omgeving bewoog, merkte niemand dat het aan de andere kant van Nederland een uur later was. Hoe langzamer het leven, hoe minder behoefte aan een standaardtijd.

Maar met de komst van de trein werd dit wél een probleem. Met de trein van Amsterdam naar Haarlem waar alweer een andere tijdzone gold; dat was lastig. Spoorwegboekjes stonden vol bijna wiskundige formules om ervoor te zorgen dat passagiers enig idee hadden hoe laat zo moesten opstappen en hoe laat ze zouden arriveren. Er werd zelfs een speciale stationstijd ingevoerd die alleen geldig was in de trein en op het station. Eenmaal buiten kon het zomaar weer een half uurtje eerder zijn. Of later, als je goed keek naar de stand van de zon.

De invoering van een uniforme tijd - op 1 mei 1909 - maakte hieraan een einde. Nederland was hiermee één van de laatste West-Europese landen die deze wettelijk geregelde tijdrekening instelde. Duitsland begon in 1916 met de zomertijd - om kolen te besparen - en Nederland nam deze tijdrekening over. Ook na WOI bleef de zomer- en wintertijd van kracht. Pas na WOII werd deze regeling afgeschaft om in 1977 opnieuw op te duiken. Tijdens de oorlogsjaren (van WOII) werd menig brief geschreven over de zomertijd, zo zien we onder meer in het archief van het gemeentebestuur van Erp, 1930-1970. Zo zien we een brief van de Secretaris-Generaal, van september 1940, dat "de vervroeging van den thans in Nederland geldenden Duitschen tijd met één uur zal eindigen op 6 October as voorsmiddags 3 uur. Op dat tijdstip zullen mitsdien de klokken één uur worden teruggezet."

In maart 1945 zien we een brief van de staf van het Militair gezag dat "Door de Regeering is bepaald - zulks in overleg met Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force Mission dat op 2 April 1945 te 2 uur 's ochtends de zomertijd zal worden ingevoerd, d.w.z. dat op dit uur vooruit, dus op 3 uur, zal worden verzet."

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 
- Zomertijd
- Het verhaal van de Haan

Leven naast het kamp

...het boek Leven naast het kamp...

Wat doet een dorp als het plotseling wordt geconfronteerd met een nabijgelegen concentratiekamp? De inwoners van het Brabantse Vught moesten leven met Konzentrationslager Herzogenbusch, beter bekend als Kamp Vught. Boyd van Dijk deed onderzoek (onder meer bij het BHIC) en schreef een indrukwekkend boek: Leven naast het kamp.

Ze waren kind aan huis: Vughtenaren bevoorraadden het crematorium met brandstof, pleegden misdaden, maar leverden óók vele hulppakketjes af. Anderen hielden juist grote afstand tot het kamp. Hun levens, getekend door het meest dodelijke kamp van de Lage Landen, staan centraal in deze biografie van een kampdorp. Als je hier klikt, kun je een fragment uit het boek lezen.

...impressie van Vught in de jaren veertig...

Boyd van Dijk (Breda, 1987) studeerde politicologie en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Een halfjaar lang was hij een uitwisselingsstudent aan Sabançi University in Istanbul, Turkije. In 2010 rondde hij een master af aan zijn alma mater en vertrok daarna voor anderhalf jaar naar New York om Europese geschiedenis te gaan studeren aan Columbia University.

Volgende week, op maandag 9 september, wordt in het Bilderberg Garden Hotel in Amsterdam het boek Leven naast het kamp om 18 uur gepresenteerd. Paul Schnabel zal spreken, en Prins Pieter-Christiaan neemt het eerste exemplaar in ontvangst. Meer info over de boekpresentatie vind je hier.

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Kamp Vught
- Vliegen over Vught in jaren veertig

Ouders, wat kiest U?

 

Wie zou in de “Inventaris van gedeponeerde archieven van Sint-Michielsgestel” (een verzameling van grotendeels particuliere archieven en collecties) zo gauw de “Catalogus van affiches en documenten uit de Tweede wereldoorlog” ontdekken? Want daar staat deze archiefschat in. Samen met nog ruim 130 andere affiches en brochures die allemaal te maken hebben met voorlichting en vooral ook propaganda in de periode 1941-1945.

Allemaal uitgevaardigd door de overheid, zowel door de Duitse bezetter als door de Nederlandse overheid, maar ook door de militaire bevelhebber van de geallieerden. Luchtaanvallen, Nederlandsche Unie, zwarte handel, Waffen-SS, Vrijwilligerslegioen Nederland, Nationale Jeugdstorm, schaarste, Winterhulp Nederland, de bevrijding, Binnenlandse Strijdkrachten: het komt allemaal terug in vaak pakkende beelden.

Want dat moet gezegd: de meeste propaganda-affiches, zeker degene die afkomstig waren van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten (DVK), waren van een geraffineerde psychologie, ondersteund door een overtuigende grafische vormgeving. Veel van die affiches zijn verloren gegaan. Maar een ambtenaar uit Sint-Michielsgestel met een vooruitziende blik heeft al die affiches (na ze soms flink te hebben bestempeld met het gemeentestempel) zorgvuldig weggeborgen. Daarmee is een unieke collectie materiaal uit de periode 1941-1945 bewaard gebleven.

Een voorbeeld is het hierboven afgebeelde propaganda-affiche voor de Nationale Jeugdstorm met de tekst “Ouders, wat kiest u?” uit oktober 1943. Op demagogische wijze worden hier ouders keuzen voorgehouden. “Ziet ge Uw zoon niet liever hier bij staan – flink en zelfbewust… dan dat hij met zijn ziel onder den arm rondhangt?” of “Vindt U het prettig als Uw dochter alleen maar aandacht heeft voor haar lippenstift… of ziet U liever, dat zij haar handen op deze manier gebruikt?” Alsof het enige alternatief voor vernielingen aanrichtende (“baldadigheden” heette dat toen nog) hangjongeren of voor leeghoofdige wufte meisjes de Nationale Jeugdstorm (discipline!) was.