135 Jaar werken in de tuin van Beekvliet

...Wilhelmus van Zandbeek, Jan van den Broek en Henricus van den Broek hard aan het werk... 

Nog niet zo lang geleden zetten wij heel veel foto's van Beekvliet uit Sint-Michielsgestel online. Prachtige beelden waarin je eindeloos kunt klikken. Achter die foto's gaat nog eens een meervoud aan verhalen schuil. Jan van den Broek stuurde ons de volgende artikelen op. Over Frans van den Broek, de oude voerman, die zich nog kan herinneren dat de Zuid-Willemsvaart werd gegraven bijvoorbeeld. Maar ook over de twee broers Van den Broek die samen bijna negentig jaar tuinwerk verzetten op het klein seminarie, samen met het werk van Frans goed voor 135 jaar keihard werk.

Om te beginnen met de broers Jan en Henk van den Broek uit Sint-Michielsgestel. In augustus 1961 werden zij verrast door burgemeester P. Kamerbeek, zo lezen we in krantenartikeltjes uit die tijd. Ook de regent van het klein seminarie, J. van Laarhoven en econoom W. Jansen waren er getuigen van hoe de twee broers werden geëerd.

...het loon van Jan van den Broek...

Jan ontving de zilveren eremedaille verbonden aan de Orde van Oranje Nassau voor zijn 50-jarig dienstjubileum met daarbij nog eens de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice. Henk - goed voor veertig dienstjaren - kreeg de bronzen eremedaille.

Dat leverden de twee veel lovende woorden en beide "een waardevol polshorloge" op. "Buitengewoon gewaardeerd werd ook de muzikale hulde van de harmonie St. Michael. 'De ha'k nooit kunnen denken, de de hermenie nog us vur men zou speulen, zei ridder Jan en ridder Hendrik vond dat zijn vrouw door deze hulde 15 jaren jonger was geworden", tekent de journalist in 1961 op.

Het kleine archief laat ook het laatste loonafschrift van Jan van den Broek over 37 weken zien. 2254 Gulden en 75 cent, gedeeld door 37 komt dat neer op 60 gulden 94 per week... Let wel: dan hebben we het over een 48-urige werkweek.

Een ouder krantenartikel - van 30 april 1956 - meldt de 95-jarige verjaardag van Frans van den Broek, vader van Jan en Henricus. Bekend in Gestel als oude voerman van Beekvliet en zijn harde werken. Op jonge leeftijd verloor hij zijn ouders en ging aan de slag als boerenknecht. Geboren in 1861 wist hij zich halverwege de vorige eeuw nog te herinneren hoe er aan de verbreding van de Zuid-Willemsvaart werd gewerkt. [Mogelijk gaat het overigens om werkzaamheden aan - of over de verbreding van - de haven van Den Bosch of Veghel]. Niet met machines maar met de hand waarbij ook vrouwen de grond en de modder moesten afvoeren. "Toen het eerste schip door het nieuwe kanaal voer, stond de hele bevolking langs de kant", vertelt de 95-jarige in 1956. Behalve voerman was hij ook koetsier van Beekvliet en dat voor zeven stuivers per dag en zes cent voor een overuur.

Geschreven door:
Marilou Nillesen

Vind je dit leuk? Lees dan ook:
- Twee fraaie Fords en een bijzondere ambulance
- Niet rijden op zondag!

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Over de “narigheid die de tijd meebrengt”

...detail uit de briefjes van huisarts Mehler...

Het zijn kleine briefjes, bijna niet meer dan kattebelletjes maar de inhoud is indrukwekkend. Huisarts Mehler uit Maassluis zit tijdens de Tweede Wereldoorlog een tijd lang gevangen in Beekvliet en geeft met zijn briefjes een inkijkje in het leven daar.

In het kleinseminarie Beekvliet in Sint- Michielsgestel wordt op 4 mei 1942 kamp Sint-Michielsgestel geopend. De eerste bewoners zijn 460 toonaangevende Nederlanders, waaronder politici, burgemeesters, hoogleraren, geestelijken, advocaten, schrijvers en musici. Tot eind 1944 worden honderden notabele Nederlanders als gijzelaar vastgehouden. Hoewel het regime niet enorm zwaar is, is er de constante dreiging gefusilleerd te worden, als vergelding voor verzetsacties. Dreiging die ook enkele keren bewaarheid wordt

De gijzelaars komen uit het hele land, ook uit Maassluis. Onder hen bevinden zich A. Wagner (vader van de latere president-directeur van Shell), burgemeester P.A. Schwartz, directeur gemeentewerken ir. J. van den Akker, commissaris loodswezen H.J. Hoogen Stoevenbeld, B. G. Kreiter, B.J. van Garderen en huisarts L.J.W. Mehler. Van Henk Don ontvingen wij afdrukken van bedankbriefjes van deze huisarts Mehler.

..." Gelukkig is de stemming goed"...

De ouders van Henk Don – Piet en Lena Don - bestieren in die jaren samen een bakkerij op de Hoogstraat 2 in Maassluis. Ze hebben te doen met de zeer geziene huisarts en verrassen hem met lekkernijen. In de bedankbriefjes schemert ook de betrokkenheid van de huisarts met het gezin Don door. Zoals in het briefje van 30 oktober 1943. Mehler meldt dat het echtpaar Don dat de “speculaasjes, biscuitjes, koekjes, appelen en het prachtige wittebrood” allemaal buitengewoon lekker heeft gesmaakt.

Maar het briefje blijkt ook heel wrang: Mehler meldt dat hij als meer dan vijf maanden weg is uit Maassluis “zodat Uw beide dochters wel een heel stuk groter zullen zijn geworden”. Hij vervolgt: “Zoals U wellicht gehoord heeft, werden hier Donderdag 51 gijzelaars ontslagen maar het zal U bekend zijn dat de 3 Maassluizers zijn gebleven. Gelukkig is de stemming goed bij alle kampgenoten, zonder uitzondering.”

Ruim een maand later – op 8 december 1943 - schrijft hij opnieuw aan het echtpaar om te danken voor de “St. Nicolaas-verrassing”. Mehler schrijft dat hij hoopt dat de familie “niet al te zeer geplaagd zult worden door al die narigheid die de tijd meebrengt.” Hij sluit af met: “We zullen hopen dat aan alles spoedig een einde zal komen.” Na de oorlog verlaat Mehler Maasluis om ergens anders zijn praktijk voort te zetten. Inwoners van Maassluis houden een inzamelingsactie en schenken hem – ondanks de moeilijke na-oorlogse jaren - een groot cadeau.

Henk Don stuurde ook foto’s van de bibliotheek van Beekvliet, gemaakt nadat het kamp werd gesloten. Stille getuigen van een aangrijpende periode.

Marilou Nillesen

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Beekvliet
- Vijf dingen die je moet weten over de bevrijding van Sint-Michielsgestel

Vroedvrouwen, bastaarden en barensnood

...belangrijke mededeling op los briefje...

Aan dit briefje ergens in het doopboek van de pastoor van Sint-Michielsgestel kleeft een verhaal. Deze doop is niet eens in het doopregister opgetekend, maar dankt haar bestaan aan een los briefje.

Baptisata est  Maria filia illegitima 
Henrici Jois de Bever et Joannae  
Joannis van Breda. Susceptores Joanna   
Janse van Breda

Is gedoopt Maria onwettige dochter van Henricus Joannis de Bever et Joanna Joannis van Breda.
Doopheffer Joanna Janse van Breda

Taken vroedvrouw bij ongehuwde moeders

...geene uytgezondert...

Om te voorkomen dat een onwettig kind ten laste van de armenzorg kwam, behoorde het tot de taak van de vroedvrouw bij de bevalling van een ongehuwde moeder naar de naam van de vader te vragen. De barensnood was hiervoor het meest geschikte moment! Zo kon de vroedvrouw contact opnemen net de biologische vader en met hem onderhandelen over de betaling van het kraamgeld, alimentatie of een afkoopsom.

Hier de verklaring van vroedvrouw Ariken Claes Schevers, vrouw van Peeter Pennincx op 2 juni 1734 voor de schepenbank van Schijndel op verzoek van Jannetje, dochter van Jan van Breda, destijds dienstmeid bij het gezin van Jan Teunisse van Thuijl in Sint-Michielsgestel:

‘dat sij in de maent van november 1732 heeft geweest ten huijse van Jan Teunisse van Thuijl woonende onder Sint Michielsgestel, daer sij was ontboden bij den voorseide Jannetje van Breda , die  ‘in arbeijt sat’ ende doen gebaart heeft een dogter, ’t geene sij Jannetje in barensnoot heeft verclaert daer vader van te wesen Hendrick Janse Bevers woonende tot Sint Michielsgestel’

...lees maar mee...

Alimentatie van de biologische vader?
Vroedvrouw Ariken Claes Schevers legde deze verklaring een kleine anderhalf jaar later op verzoek van moeder Jannetje van Breda af. Rook Jannetje onraad? Wilde zij een alimentatie regelen nu de biologische vader van haar kind, Hendrick Janse de Bever op 21 februari 1734 getrouwd was met Thonisken Adriaans Groenendaal en het buikje van Thonisken een beetje begon te bollen? Misschien deed de dorpsroddel zijn werk. De belevingswereld was immers klein. Dat kindje, Adrianus, werd op 12-11-1734 geboren. Hendrick Janse de Bever liet er geen gras over groeien. Binnen 9 maanden na zijn huwelijk was hij al weer vader...

Annemarie van Geloven

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 
- Kobus van der Slossen en het pact met de duivel
- Wat een ellende! 1700-1810

Goede mannen, steekt uw sweert in uw schede

...Schepenprotocollen zijn nu ook online in te zien...

Een bruiloft, een zwaard en iemand die gewond raakt, zonder dat duidelijk is wie de dader is. Deze ingrediënten zorgen samen voor een interessant verhaal waarbij de centrale vraag is: wie verwondde Anthonis Udonis Huijberts uit Haren? Sinds kort staan ruim 155.000 scans van schepenprotocollen van Berlicum, Esch, Helvoirt, Schijndel, Sint-Michielsgestel, Vught en Cromvoirt online bij het BHIC. Hiermee is deze historische bron (van de vrijwillige rechtspraak) voor het hele lokale werkgebied van het BHIC nu voor iedereen beschikbaar. 

Goed, terug naar de bruiloft (staetdag) van Claes van Vaerle in 1559 in Den Dungen. Uit een herberg komt Anthonis Udinis Huijberts van Haren met "ontbloot rijzwaard" in zijn hand. Hij zegt: "De eerste die ons gemoet of aankomt, zal aanhouden." Maar al snel zegt hij dat het een grapje is en gaat op pad naar Berlicum. Dan treft hij bij de kapel van Den Dungen Roelof van Dueren, iemand met wie hij wel eens woorden heeft gehad. Roelof vraagt of hij het zwaard van Anthonis mag lenen maar daar voelt Anthonis niets voor. "Terstond verschenen twee onbekende mannen met ontblote zwaarden" en Anthonis raakt gewond aan hoofd en arm. Maar wie verwondde onze Anthonis? Hijzelf weet het niet. En Roelof had juist vóór het hele voorval gezegd: "Goede mannen, wat gaat gij des nachts met uw blote zweerden treden, steekt uw sweert in u schede." 

Getuigen genoeg, zo blijkt uit het schepenprotocol. Jan, zoon wijlen Herman Janssen (22 jaar), Andries Henricks (28 jaar) em Jacop, zoon van Willem Aerts (26 jaar) verschijnen voor de schepenen en bezorgen Lauwrens Michiels een alibi. Ze verklaren dat toen Anthonis van Haren gewond is geraakt Lauwrens Michiels daar niet bij aanwezig was. Ook is hij niet "handtastelijk geweest" met deze Anthonis. Lauwrens kwam toevallig aanlopen, net op het moment dat Anthonis werd verwond. Lauwrens had trouwens ook helemaal geen zwaard of lankmes bij zich. Althans, niet die dag...

Was het dan Dirck, zoon van Peter Jan Schuermans, die Anthonis heeft gestoken? Welnee, zeggen weer vier andere getuigen (in de leeftijd tussen de 25 en 38 jaar oud). Dirck was op dezelfde bruiloft van Claes van Vaerle, in het huis van Henrick Simons, maar ging daarna - samen met een aantal anderen - naar het huis van Elisabeth, weduwe van Herman Janssen. Daar bleef hij tot 4 uur in de morgen. Ook die dag ervoor heeft hij geen ruzie gemaakt of een mes getrokken. Wel zou hij die dag van Den Dungen naar Empel gaan maar ze hebben niet gezien dat hij verder dan Empel is gekomen.

Interessant kwestie! Terecht gekomen in het Schepenprotocol Sint-Michielsgestel als alibiverklaring. Wil je meer weten? Kijk dan op www.bhic.nl

Marilou Nillesen

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Andries Vierlingh
- Laatste strohalm

Bijzondere film over bevrijding Sint-Michielsgestel

Bevrijding door de Engelsen. Een Engelse tank op de Baileybrug in de nacht van 22 op 23 oktober 1944 door Engelse genisten gelegd over de Dommel nabij het Adrianus Gesticht ter vervanging van de op 22 october 1944 te 16.35 uur (zie torenklok) door de Duitsers opgeblazen brug. Op de achtergrond het Sint Adrianus Gesticht met rechts de meisjesschool en links de gemeentetoren.

Bij het digitaliseren van verschillende films dook opeens een bijzonder fragment op, gemaakt tijdens de bevrijding van Sint-Michielsgestel. Daarom eerst 5 dingen die je moet weten...

1. Op 23 oktober 1944 werd de brug van Sint-Michielsgestel opgeblazen en dat betekende het begin van de bevrijding van het dorp. Deze militaire actie maakte deel uit van Market Garden waarbij de Geallieerden – na de landing op de kust van Normandië – snel probeerden door te stoten naar Duitsland. Die snelle bevrijding mislukte maar de grondtroepen van de First Northamptonshire Yeomanry en de Fifth and Seventh Black Watch vochten via Eindhoven en Son en kwamen ook naar Sint-Michielsgestel.  

2. Zodra Sint-Michielsgestel in combinatie met de Tweede Wereldoorlog wordt genoemd, gaat het vaak over de gijzelaarskampen Beekvliet en De Ruwenberg. Maar ook het dorp zelf heeft flink geleden. Drie inwoners sneuvelden als Nederlandse militairen, vijf inwoners werden dodelijk getroffen, de burggen over de Dommel en de Esschestroom werden opgeblazen, 42 panden zwaar beschadigd en 115 panden lichtbeschadigd.

3. Het duurde even voordat de bewoners door hadden dat ze bevrijd waren. In het boekje Sint-Michielsgestel Oorlog en bevrijding, Herdenken in balans tekenen M. Kapteijns en G. Seegers de getuigenissen op van onder andere Martien van Griensven. Hij zegt dat de bevrijding was gebeurd voordat ze er erg in hadden. Aanvankelijk werden de soldaten aangezien voor Duitsers. Pas toen duidelijk werd dat de mannen in de schuttersputjes Tommies waren, kwamen bewoners hun huizen uit.

4. Het Instituut voor Doven heeft een belangrijke rol gespeeld binnen het Gestelse oorlogsverhaal. Het Instituut werd meerdere keren geraakt en beschadigd door granaten. De Duitsers gebruikten de toren van het hoofdgebouw als uitkijkpost. Tussen eind november en begin december verbleven er Canadese soldaten. Later, in december, moesten alle Broeders van het Instituut verhuizen en werd de jongensafdeling een militair ziekenhuis. Ambulances reden af en aan en in de hal staan brancards vol gewonde soldaten. Het Instituut heeft enkele maanden als militair hospitaal gediend.

5. De brug over de Dommel draagt sinds enige tijd – dankzij de inzet van de heemkundevereniging De Heerlijkheid Herlaar - de Major-General Thomas Renniebrug. Generaal Majoor T.G. Rennie was commandant van de 51^ste Highland Division. Tijdens de oorlog commandeerde hij de divisie door Frankrijk, België en Nederland. Met zijn divisie bevrijdde hij ook Sint-Michielsgestel. Zijn imposante militaire carrière eindigde in maart 1945, toen Rennie sneuvelde na het oversteken van de Rijn naar Duitsland.

Amateurfilmer Leemans maakte op die dag de volgende beelden: 

Marilou Nillesen

Vind je dit interessant? Bekijk dan ook:
- Uden in oktober 1944
- Grave bevrijd

Javanen in de polder

...Feest ter gelegenheid van het 5-jarig bestaan Bejaardenoord Nieuw Beekvliet, 1993. Fotoarchief Woon- en Zorgcentrum Nieuw Beekvliet....

In november 2015 zal het veertig jaar geleden zijn dat een vliegtuig met 398, meest oudere, Javanen vanuit Paramaribo naar Nederland vertrok. Het was tien dagen voor de onafhankelijkheid van Suriname, en het was eigenlijk de bedoeling dat men door zou reizen naar Indonesië, ooit het land van herkomst. Dat gebeurde echter niet en de groep werd inderhaast opgevangen in het oud-seminarie Beekvliet in Sint-Michielsgestel.

In de maanden daarvoor waren al duizenden andere Surinamers naar Nederland gekomen, omdat men de toekomst in Suriname somber inzag. Voor de vele Javanen onder hen was het niet de eerste verhuizing van het ene continent naar het andere. In 1890 hadden de eersten als contractarbeider voet aan wal gezet in Suriname, rechtstreeks vanuit wat toen nog Nederlandsch Indië heette. Zij werden geacht het plantagewerk van de voormalige slaven over te nemen.

Na de afschaffing van de slavernij in Suriname in 1863 gingen de plantage-eigenaren op zoek naar nieuwe (goedkope) arbeidskrachten. Vanaf 1873 vonden zij die met name in India (de Hindoestanen) en vanaf 1890 ook op Java, omdat de Britse regering de werving in India steeds meer tegenwerkte en vanaf 1916 zelfs helemaal verbood.

Tussen 1890 en 1939 groeide de groep Javanen in Suriname naar ruim 32.000 mensen. De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan deze immigratie. Direct na de oorlog, in 1945, riep Indonesië de onafhankelijkheid uit. Dat raakte ook de Javanen in Suriname: in 1949 kregen zij twee jaar de tijd om te beslissen of ze de Nederlandse dan wel de Indonesische nationaliteit wilden aannemen. Een poging van een groep van ruim 1.000 mensen om een nieuw bestaan op te bouwen in Indonesië liep door allerlei omstandigheden op niets uit.

...Start bouw ‘Bejaardenoord Nieuw Beekvliet’, november 1986. Fotoarchief Woon- en Zorgcentrum Nieuw Beekvliet...

Begin jaren zeventig dwong het dekolonisatieproces de Javaanse Surinamers opnieuw tot het maken van keuzes, nu in het zicht van de naderende onafhankelijkheid van Suriname. Op dit moment wonen er zo’n 35.000 Javaanse Surinamers in Nederland, met concentraties in Noord-Nederland (Delfzijl, Hoogezand-Sappemeer, Groningen), in de Randstad en in Noord-Brabant (Den Bosch, Sint-Michielsgestel en Tilburg).

De Stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie doet haar best de Javaans-Surinaamse cultuur in al haar aspecten vast te leggen, onder andere via een erfgoedproject “Javanen in de Polder”, dat zich in eerste instantie concentreert op Noord-Brabant en Den Haag. Voor Noord-Brabant is het BHIC partner, in die zin, dat wij het verzamelde materiaal (foto’s, interviews, andere documenten) zullen opnemen, bewaren en in der toekomst blijvend beschikbaar stellen aan het publiek, zoals de foto’s bij deze post.

In 1975 legde de fotograaf Hans van den Bogaard de uitvaartrituelen van de groep Javanen in Beekvliet vast. Zijn foto’s zitten nu in de collectie van het Rijksmuseum.

Rien Wols

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- De missionaris vertelt
- Van "Hallo Bandoeng" naar skypen met Parijs

Jan de Quay en de ‘geest van Gestel’

...Foto van J.E. de Quay en de schilder Karel van Veen met het portret van De Quay in het gijzelaarskamp, 1941... 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hielden de Duitsers Nederlandse gijzelaars vast in het kleinseminarie Beekvliet in het Brabantse Sint Michielsgestel en het grootseminarie in Haaren. De eerste gijzelaars die in 1940 werden opgepakt waren de zogenaamde Indische gijzelaars. In mei en juli 1942 volgden er nog twee arrestatiegolven waarbij in totaal bijna 1200 mannen werden opgepakt. Onder hen was ook Jan de Quay, een van de mannen van het driemanschap van de Nederlandse Unie. 

Deze beweging was in de eerste maanden van de oorlog opgericht met als belangrijkste doelstelling het behoud van de Nederlandse identiteit en wist in korte tijd honderdduizenden Nederlanders aan zich te binden.

Vrijwel alle gijzelaars waren vooraanstaande mannen uit de bovenlaag van de Nederlandse samenleving, maar met zeer diverse achtergronden. Omdat Nederland voor het uitbreken van de oorlog sterk verzuild was, was dit voor veel van hen de eerste keer dat zij langdurig in contact kwamen met mensen van buiten hun eigen zuil. In Sint-Michielsgestel kregen de gijzelaars de kans om elkaars werelden beter te leren kennen. Juist door dit gedwongen contact kwamen enkelen van hen tot de conclusie dat het verzuilde stelsel verouderd was en er na de oorlog gewerkt moest worden aan een doorbraak. Dit verschijnsel is bekend komen te staan als de ‘geest van Gestel’.

Lang niet alle gijzelaars voelden zich betrokken bij deze geest van Gestel, maar degene die dit wel waren, waaronder De Quay, begonnen in het kamp voorbereidingen te treffen voor de inrichting van Nederland na de oorlog. Hun belangrijkste streven was het doorbreken van de zogenaamde hokjesgeest door het oprichten van een Nationale Volksbeweging. Al voor het uitbreken van de oorlog was nationale samenwerking een van de belangrijkste idealen van De Quay. Samen met gelijkgestemden uit verschillende politieke stromingen sprak hij in Sint-Michielsgestel over de politieke en maatschappelijke veranderingen die gepaard moesten gaan met de doorbraak. 

De Nederlandse Volksbeweging is er na de oorlog inderdaad gekomen, maar werd nooit het succes wat de bedenkers in Sint-Michielsgestel ervan hadden gehoopt. De grootste kritiek op de plannen die voortkwamen uit de geest van Gestel was ze in de praktijk weinig toepasbaar bleken, omdat er te weinig rekening was gehouden met de bestaande politieke partijen en de kracht van de hokjesgeest onder de Nederlandse bevolking. Jan de Quay koos er uiteindelijk voor om zich aan te sluiten bij de Katholieke Volkspartij in plaats van de Nederlandse Volksbeweging.

  

Deze tekst is van de hand van gastblogger Lieke te Winkel. Voor haar masterscriptie voor de opleiding geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen heeft zij onderzoek gedaan naar de ideeën over staatsinrichting van oud-premier Jan de Quay tussen 1920 en 1946. Ben jij ook op een mooi verhaal gestuit tijdens je genealogische of historische onderzoek? En wil je dat verhaal delen? Stuur het in! Niet te lang (rond de 250 à 350woorden), illustratie erbij en we plaatsen het op ons weblog. Wie durft? :-) 

Vind je dit interessant? Lees dan ook:

- Aubade voor echtpaar De Quay

- Jan Eduard de Quay

Hosties bakken in Sint-Michielsgestel

Concentratie is vereist bij het hosties maken...

Altijd al willen weten waar de hosties vandaan komen die je bij de eucharistieviering in de kerk krijgt? Grote kans dat ze in Sint-Michielsgestel gebakken zijn. Daar is namelijk sinds 1844 één van de grootste hostiebakkerijen van Nederland gevestigd. Deze bakkerij werd gesticht door de zusters van het Instituut voor Doven en in 2015 viert deze organisatie haar 175-jarig jubileum. In aanloop naar hun jubileumjaar geven zij regelmatig een film uit hun archief prijs, zo ook eentje uit 1962 van de beroemde hostiebakkerij...

 Instituut voor Doven

Het Instituut voor Doven in Sint-Michielsgestel, gesticht in 1840

De hostiebakkerij werd in 1844 opgericht door de zusters van het Instituut voor Doven, dat sinds 1840 in Sint-Michielsgestel was gevestigd. Dit was een Nederlandse zorginstelling voor doven, slechthorenden en doofblinden. Het bijbrengen van de katholieke geloofsovertuiging was een belangrijke drijfveer van dit instituut. 

Tegenwoordig is dit instituut gefuseerd en maakt het onderdeel uit van Kentalis. Deze organisatie heeft een film online geplaatst waarin het reilen en zeilen van de hostiebakkerij in 1962 wordt gepresenteerd. 

Internationale hosties

Ook vandaag de dag wordt er nog dagelijks gewerkt in de bakkerij door dove en slechthorende cliënten, maar ook door mensen met een verstandelijke beperking. Niet alleen de bereiding van de hosties, maar ook de verkoop ervan wordt door deze mensen verzorgd. Per jaar worden er maar liefst 70.000.000 hosties geproduceerd in Sint-Michielsgestel, waarvan een gedeelte wordt geëxporteerd naar kerken in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Suriname. Ook missionarissen over de hele wereld bestellen bij de Brabantse hostiebakkerij. 

Hard aan het werk in de hostiebakkerij

Vind je dit interessant? Lees dan ook:

- Waar zaten ze niet, de kartuizers van Vught? 
- Verhalen in glas en lood

Margot kiest: Het gezicht van de oorlog #stukvanhetjaar2014

Evacuatie van een ontredderd gezin in Sint-Michielsgestel in 1944

Ik kwam 'm tegen toen ik op zoek was naar oorlogsfoto's voor een themanummer. Deze aangrijpende foto uit de Tweede Wereldoorlog is opvallend anders dan de meeste oorlogsfoto's in onze beeldbank. Hij vertelt een verhaal, drukt paniek en wanorde uit, maakt angst voelbaar, maar biedt tegelijkertijd troost... Ik vroeg me af waar dit was, wanneer, en wie dit waren?

Pas op: granaten!
De foto is genomen in Sint-Michielsgestel en dateert van 1944, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog dus. De fotograaf is onbekend. We zien een Engelse soldaat en een ontredderd gezin. Bij nadere bestudering blijkt deze oorlogssituatie zich af te spelen bij de boerderij van Toon Kapteijns. Toon zit met zijn vrouw en tien kinderen in hun schuilkelder onder de boerderij. Rond het middaguur vallen er fosforgranaten ter hoogte van hun erf. Linke soep natuurlijk, want deze granaten produceren rook en verspreiden in een straal van 15 meter fosfor. Weg spattende fosfordeeltjes kunnen brand veroorzaken. Er is dus haast geboden: het gezin Kapteijns moet daar snel weg.

Het gezicht van de oorlog
Engelse soldaten schieten te hulp bij het evacueren van dit Brabantse gezin. Op de voorgrond zien we de jongste telg van het gezin Kapteijns, baby Sieneke. Zij is op dat moment net een jaartje oud. Links in beeld zien we de dertienjarige Sjaantje. Deze foto spreekt boekdelen en verbeeldt voor mij het gezicht van de oorlog. Maar waarom? Komt dat omdat je je hier midden in de oorlogschaos bevindt? Wat ik me ook afvraag: wat drijft de fotograaf om juist op dit moment waarbij élke minuut telt, een foto te maken? Of is deze foto misschien in scène gezet?

.... Margot met haar Stuk...

Fotografie in de oorlog
Eigenlijk kon je tijdens de Tweede Wereldoorlog tot de herfst van 1944 gewoon foto's maken. Je mocht alleen geen razzia's of militaire gebeurtenissen vastleggen, maar het gebeurde stiekem wel. Soms werd er bewust geposeerd. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat dat hier het geval is.
Tijdens de oorlog moesten alle foto's eerst langs het Bureau Fotopers van de Duitse bezetter. Zij schreven de bijschriften. Verder werden foto's daar voorzien van een kleurcode. Die bepaalde dan of - en zo ja - hoe je die foto mocht publiceren. Vanaf dat moment moest je bij alle foto's ook de naam van de fotograaf vermelden. Wrang detail: de vakfotografie kreeg tijdens de Tweede Wereldoorlog een enorme impuls, omdat er miljoenen pasfoto's gemaakt moesten worden voor op de persoonsbewijzen. Bovendien wilden families geposeerd in hun huiskamer massaal op de foto. Een herinnering, want je wist nooit wat er ging gebeuren.

In onze beeldbank zitten veel foto's van de bevrijding. Mensen bewaarden hun fotorolletje voor een speciaal moment, maar ook voor kiekjes van het dagelijks leven of stiekem van minder onschuldige situaties. Dat laatste deden ze dan vanuit een raam of van achter een gebouw. Dat leverde indringende beelden op. Ik vraag me af of deze foto is gemaakt door een Engelse soldaat, of misschien wel door een kind van de familie Kapteijns? Maar daar zal ik waarschijnlijk nooit achter komen.

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Annemarie kiest: zorgplicht gemeenten
- Hugo kiest: Moffenspiegel

Annemarie kiest: propaganda-affiche #stukvanhetjaar

...de favoriet van Annemarie...

Tijdens de Maand van de Geschiedenis - in oktober a.s. - vindt de landelijke online verkiezing Stuk van het Jaar plaats. Natuurlijk doet ook het BHIC hieraan mee! Verschillende BHIC-medewerkers hebben hun favoriete stuk uitgezocht. Vanaf 1 juli a.s. kun je je stem uitbrengen op: www.bhic.nl/stukvanhetjaar. Op ons blog presenteren de BHIC-medewerkers de komende weken hun favorieten en nu is het de beurt aan Annemarie.

Het is al weer vijftien jaar geleden dat ik – al bladerend door de affiches van de Tweede Wereldoorlog van de gemeente Sint-Michielsgestel – geboeid raakte door dit propaganda-affiche van de Nationale Jeugdstorm uit oktober 1943.

Als ouder van een opgroeiende puber in die tijd, spreekt zo’n titel OUDERS WAT KIEST U? meteen tot de verbeelding. Maar wat een indoctrinatie sprak uit dit geraffineerde gebruik van beeld en tekst. Niet de jongeren zelf worden aangesproken, maar er wordt een appèl gedaan op de verantwoordelijkheid van ouders om de juiste keuze te maken. 

...of klik hier als je het affiche verder wil vergroten...

Dat het begeleiden van jongeren naar volwassenheid soms een moeizaam proces is, wist zelfs de oude Socrates al. Maar het lidmaatschap van de Nationale Jeugdstorm werd als de enige heilzame weg voorgeschoteld om jongeren van ‘baldadigheid’ en ‘leeghoofdigheid’ af te houden, alsof er geen alternatieven waren. Vooral NSB-ouders zal dat in die tijd hebben aangesproken. Het ledenaantal van de Jeugdstorm moet tijdens de bezetting gevarieerd hebben van 12.000-16.000 leden. Maar we moeten niet vergeten dat verreweg de meeste jongeren tussen de 10 en 17 in Nederland niet in uniformen van de Jeugdstorm paradeerden …

 

Deze archiefschat is zeker niet uniek, maar blijft wel boeiend. Het herinnert ons er aan dat propaganda vanuit ‘onderbuik gevoelens’ – om een meer moderne term te gebruiken - van alle tijden is. Maar dat geldt ook voor ‘baldadigheid’ en ‘leeghoofdigheid’!

 

Hier de tekst van dit propanda-affiche:

 

Ziet ge Uw zoon niet liever hier bij staan, flink en zelfbewust …..  dan dat hij met zijn ziel onder den arm rondhangt

Moet een jong meisje door gebrek aan lichaamsoefening stijf en harkerig worden …..  Of moet zij door spel en sport in haar vrijen tijd dit gemis opheffen en gezond en lenig blijven

Zoo’n spel is juist iets voor Uw jongen, dat is toch heel wat beter ….. dan dat hij uit verveling tot baldadigheden komt

Vindt U het prettig als Uw dochter alleen maar aandacht heeft voor haar lippenstift …. Of ziet U liever, dat zij haar handen op deze manier gebruikt?

Gezonde lichaamsoefeningen in de frissche lucht – dat is een zegen voor Uw jongen .. of meent U dat dit spel gezonder is?

Zou Uw dochter in een dergelijke omgeving opgroeien tot een gezonde vrouw en moeder …. Of zou zij flinker en degelijker worden, als zij ook voor dit werk niet terugschrikt? 

 

Annemarie van Geloven
Medewerkster studiezaal BHIC, locatie ‘s-Hertogenbosch 

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 

- Lisette kiest: een Graafs juweeltje uit 1473 

- Christian kiest: een omgehakte eik  

Ouders, wat kiest U?

 

Wie zou in de “Inventaris van gedeponeerde archieven van Sint-Michielsgestel” (een verzameling van grotendeels particuliere archieven en collecties) zo gauw de “Catalogus van affiches en documenten uit de Tweede wereldoorlog” ontdekken? Want daar staat deze archiefschat in. Samen met nog ruim 130 andere affiches en brochures die allemaal te maken hebben met voorlichting en vooral ook propaganda in de periode 1941-1945.

Allemaal uitgevaardigd door de overheid, zowel door de Duitse bezetter als door de Nederlandse overheid, maar ook door de militaire bevelhebber van de geallieerden. Luchtaanvallen, Nederlandsche Unie, zwarte handel, Waffen-SS, Vrijwilligerslegioen Nederland, Nationale Jeugdstorm, schaarste, Winterhulp Nederland, de bevrijding, Binnenlandse Strijdkrachten: het komt allemaal terug in vaak pakkende beelden.

Want dat moet gezegd: de meeste propaganda-affiches, zeker degene die afkomstig waren van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten (DVK), waren van een geraffineerde psychologie, ondersteund door een overtuigende grafische vormgeving. Veel van die affiches zijn verloren gegaan. Maar een ambtenaar uit Sint-Michielsgestel met een vooruitziende blik heeft al die affiches (na ze soms flink te hebben bestempeld met het gemeentestempel) zorgvuldig weggeborgen. Daarmee is een unieke collectie materiaal uit de periode 1941-1945 bewaard gebleven.

Een voorbeeld is het hierboven afgebeelde propaganda-affiche voor de Nationale Jeugdstorm met de tekst “Ouders, wat kiest u?” uit oktober 1943. Op demagogische wijze worden hier ouders keuzen voorgehouden. “Ziet ge Uw zoon niet liever hier bij staan – flink en zelfbewust… dan dat hij met zijn ziel onder den arm rondhangt?” of “Vindt U het prettig als Uw dochter alleen maar aandacht heeft voor haar lippenstift… of ziet U liever, dat zij haar handen op deze manier gebruikt?” Alsof het enige alternatief voor vernielingen aanrichtende (“baldadigheden” heette dat toen nog) hangjongeren of voor leeghoofdige wufte meisjes de Nationale Jeugdstorm (discipline!) was.