Kasteelgeheimen...

Het Kasteel Makken nog in zijn volle glorie...

Altijd al willen weten hoe het is om als een echte baron in een statig kasteel te leven? Dat kan nu! Achttiende-eeuwse documenten geven een uniek inkijkje in het kasteelleven van baron Judocus van Hugenpoth tot Stockum. Hoe waren de 25 kamers precies ingericht? Welke dieren waren er ondergebracht in de vele stallen en wat hing er eigenlijk aan de dikke kasteelmuren? Ga mee op ontdekkingstocht naar alle geheimen van het voormalig kasteel Makken te Vierlingsbeek...

Tegenwoordig is er vrijwel niets over van het kasteel, dat in de vijftiende eeuw gebouwd is. Alleen de voorburcht en een paar vervallen schuren zijn nog te bewonderen. Ooit stond op die plek een enorm gebouwencomplex, compleet met een toren en omgeven door diepe grachten met maar liefst drie ophaalbruggen. 

Lotgevallen van het kasteel

Tekening van het kasteel uit 1739

Joducus van Hugenpoth tot Stockum erfde het kasteel bij zijn huwelijk met Johanna Frederica Beatrix Bouwens van der Boijen in 1737. Bij zijn overlijden in 1751 werden alle bezittingen overgedragen aan diens zoon, Christiaan August van Hugenpoth. Christiaan voelde er echter niets voor om zijn intrek te nemen in het immense kasteel en zodoende heeft het sinds 1751 leeg gestaan. Uiteindelijk is het in 1802 afgebroken door een 'ontrouwen rentmeester', die zonder zijn heer in kennis te stellen, het gebouw eigenhandig met de grond gelijk heeft gemaakt.

Gelukkig hebben we nog de inventaris van goederen, die vlak na het overlijden van de baron is opgesteld. Letterlijk alle kamers worden tot in detail beschreven: van tafelkleedjes, bedden- en serviesgoed tot pistolen en opmerkelijke huisdieren.

Die arme Freule!
De heer des huizes had het goed voor mekaar, zo blijkt uit de inventaris. Zijn kamer telde naast een bedstee maar liefst drie 'cabinetten', 31 porseleinen schotels, twee spiegels, een tafel met zes stoelen en verschillende luxe kleden met gouden elementen. Mocht hij, na een lekker wijntje uit één van  zijn 'glase pocaalen' nog zin hebben in een ritje op één van zijn twintig paarden, dan kon hij zijn 'swart fluweele reijsmuts' opzetten.

De sobere inrichting van de 'Vreulens Kamer'

Zijn vrouw, de 'vreule' was minder goed bedeeld. Haar kamer was slechts ingericht met de hoognodige elementen, waarvan sommige bovendien in een niet al te beste staat verkeerden. Ze sliep in een 'slegt oud ledicant' en moest zich optutten met de beschikking over slechts een klein spiegeltje. Bij haar vond je geen zijden kleden met gouden borduursels, maar slechts een 'oud taafelkleed'.

Zou deze Judocus zo'n hekel hebben gehad aan zijn vrouw of is hier iets anders aan de hand? Het blijkt dat zijn vrouw in 1740 al is overleden en waarschijnlijk is haar kamer sindsdien niet meer onderhouden. Dit zou heel goed de reden kunnen zijn van de gedateerde inrichting van de 'Vreulens kamer.' Laten we het maar hopen voor die arme freule...

Bijen, vogels en pistolen?
Naast de inrichting van de verschillende slaapkamers werden ook andere vertrekken tot in de puntjes beschreven. Zo waren in de eetzaal naast het uitgebreide serviesgoed en enkele 'chocolade potties' ook een 'canarijvogel en een kouw' aanwezig om de boel een beetje op te vrolijken. Verder werd er in het kasteel een 'jagdmes' bewaard, naast enkele ijzeren vossenvallen, verschillende pistolen en ook een heuse 'spinnenjager.'
 

Enkele levende (en dode!) beesten en gedeelte van het zilverwerk

Niet iedereen vond in het kasteel een gerieflijk onderkomen. Zo moesten de knechts het doen met drie bedden, die middenin de stallen waren geplaatst! Samen met deze knechten bevonden zich hier ook verschillende soorten dieren, zoals koeien, varkens en paarden, maar ook jachthonden en bijen. Zelfs de dode beesten die werden aangetroffen, staan in de inventaris beschreven: 'Vijff levende bijen, twaelf dito doode.'

Nieuwsgierig naar de complete inrichting van dit kasteel? Kom dan eens langs bij het BHIC in Grave en duik zélf in het archief van de schepenbank Land van Cuijk...

Lisette Kuijper

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Het spook van kasteel Tongelaar
- Op jacht naar de schat... kamer!

Ondergedoken ambtenaar van burgerlijke stand

...de kanttekening die vermeldt dat de betreffende ambtenaar is ondergedoken...

Boekenkasten zijn er over vol geschreven; over de Duitse bezetting en de ingrijpende gevolgen van de Tweede Wereldoorlog. Maar vaak zijn het juist die paar regels in de marge die geschiedenis tot leven roepen en opeens heel dichtbij brengen. Zoals die ene kanttekening uit het archief van Vierlingsbeek.

"Hé, dat is opmerkelijk; van augustus '44 tot september '44 worden alle geboorteaktes opeens opgetekend door de Opperwachtmeester van de rijkspolitie", constateert collega Harry van het BHIC. Totdat op één van die pagina's duidelijk wordt waarom dat gebeurt. De ambtenaar van de burgerlijke stand blijkt te zijn ondergedoken. De opperwachtmeester - aanwezig 'ter bezoeking van de gemeente' - besluit de geboorten op te tekenen. Na de bevrijding wordt het alsnog door een 'bevoegd ambtenaar' in de juiste boeken bijgeschreven.

In september 1944 ligt Vierlingsbeek in de frontlinie van de slag om Overloon. Het dorp krijgt het zwaar te verduren. Inwoners moeten hun huizen verlaten en het dorp wordt grotendeels in de as gelegd. Het kasteel De Hattert wordt met de grond gelijk gemaakt en ook de kerk wordt verwoest, samen met bijna een derde van alle woningen.

...geen huwelijksafkondigingen meer uit 1944...

Het is opmerkelijk dat de Vierlingsbeekse archiefbescheiden de oorlog hebben overleefd. Dankzij het doortastend optreden van enkele ambtenaren kon het meeste worden gered. Wel getuigt de desolate toestand van sommige dossiers, aangetast door vocht en granaatscherven, nog van het oorlogsverleden. Ook kon nog net worden voorkomen dat iemand de hele boel opstookte. Desalniettemin is het archief deze oorlogstijd niet zonder kleerscheuren door gekomen. Op geen enkele manier te vergelijken met al het persoonlijke leed maar ook papier draagt al die decennia nadien de littekens van die tijd met zich mee.

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- De slag om Overloon
- De verwoesting van Vierlingsbeek

Brabants orkaangeweld

Hoewel ook wij blijven klagen over het slechte weer in Nederland, is dat nog niets vergeleken bij de monstertornado die afgelopen maandag over Oklahoma en omgeving raasde. Deze superstorm kostte aan tientallen mensen het leven en zorgde ook voor veel schade. In november 1940 was er in grote delen van Noord-Brabant ook sprake van hevig noodweer en het Boxmeers Weekblad nam zelfs het woord 'orkaan' in de mond. Deze storm zorgde onder meer voor rondvliegende dakpannen, dode kippen en ernstige verwondingen...

De Majellakerk uit Oss had zwaar te lijden onder de heftige storm

'Helsch lawaai'

In Amerika werden afgelopen week door de tornado complete straten weggevaagd, maar ook in Brabant was in 1940 sprake van grote materiële schade. Zo zijn er in Beugen 'ontzaggelijk veel pannen van de daken gewaaid' en ook in Vierlingsbeek sprak men van een 'helsch lawaai' door de rondvliegende dakpannen. Natuurlijk moesten ook vele bomen het ontgelden. Zo legden in Boxmeer twee 'reuzen-beukenboomen' aan het Burgemeesterspad het loodje, die daar al geslachten lang de wacht hielden. Tot slot ging in Sint-Anthonis een 'schoone moderne gestroomlijnde windmolen' verloren, die door de hevige windvlagen in brand was gevlogen. Volgens het Boxmeers Weekblad was dit 'driewerf jammer voor die mooie molen, die het Peelland zo prachtig sierde.'

Het Boxmeers Weekblad over de Brabantse 'orkaan' van 1940

Instortingsgevaar!

De materiële schade was dus aanzienlijk, maar onze eerste gedachten gaan uiteraard uit naar de slachtoffers van een storm. Gelukkig viel dit enigszins mee, op enkele dode kippen uit Ledeacker, een paar ernstige brandwonden van een bakkersvrouw en een ongelukkige Sambeekse pater na. De storm was pater Redemptus bijna fataal geworden, toen een stuk van de gevel van de kapel door het natuurgeweld afbrak en op zijn hoofd belandde. Hevig bloedend werd hij door enkele kerkbezoekers onder het puin vandaan gehaald en in kritieke toestand naar het ziekenhuis te Boxmeer gebracht. Na een schedeloperatie was de situatie van de arme pater 'bevredigend, maar niettemin ernstig.'

Het noodlottige ongeluk van de Sambeekse pater

Ook in Oss stortte overigens een groot gedeelte van de kerk in, maar liefst 50 vierkante meter werd van het dak afgerukt! Gelukkig voor de Brabanders uit 1940 waren er verder maar weinig persoonlijke ongelukken. Wel worden er in de krant talloze toetakelingen aan gebouwen, bomen en dieren gemeld. Na een lange waslijst verzucht de schrijver: 'Van de vele tientallen andere gevallen van materieele schade zullen we maar niet spreken.'

Vind je dit interessant? Bekijk dan ook:

- Wervelstorm in hartje zomer

- Of bekijk dit onderstaand filmpje:

Een uitzending van het Polygoon journaal met de eerste beelden van de watersnoodramp van 1953

Mijnheer de Burgemeester

Vierlingsbeek: Burgemeester van Heusden spreekt, in het gemeentehuis van Vierlingsbeek, de genodigden en militairen toe. Foto omstreeks 1950

'Mijnheer de Burgemeester' heet de expositie die 17 en 18 november te zien is in het Koningskerkje in Vierlingsbeek. De tentoonstelling laat portretten zien van burgemeesters uit het verleden van de dorpen die nu de gemeente Boxmeer vormen. De Oude Schoenendoos tekent voor de mooie foto's. 

Een toepasselijke titel voor een expositie want de foto's geven in een blik in de tijd dat een burgemeester vanzelfsprekend een 'mijnheer' was. Dit weekend opende burgemeester K. van Soest de tentoonstelling. In de week van 11 tot en met 18 november staan er meer activiteiten op het programma, zoals een lezing door HJ van Cuijk op 13 november (20 uur), kindertheater Pimpernel op 14 november (om 15 uur) en concert de BuuV op 17 november (om 20 uur).

De foto-expositie is op 17 en 18 november van 13 tot 17 uur geopend. Meer info via de site van het Koningskerkje.

Burgemeester A.Jenniskens van Vierlingsbeek opent de nieuwe weg nadat hij het lint heeft doorgeknipt. Achter hem Commissaris van de koningin van Rijkevorsel en de Rector van de Twist van Asseldonk. 

Brandgevaar!

De eerste beelden van de brand in het gemeentehuis in Waalre op 18 juli 2012 (bron: YouTube)

Brand, één van de gevaren waaraan een archief ten prooi kan vallen. Misschien staan bij jou de afschrikwekkende beelden van het brandende gemeentehuis van Waalre ook nog vers op het netvlies gegrift. Ruim drie weken geleden ging het monumentale gedeelte van het gemeentehuis volledig in vlammen op na een aanslag. Van de daders en hun motieven ontbreekt nog elk spoor.

Een geluk bij een ongeluk: de servers en het archief zijn niet verloren gegaan. Gelukkig zijn de eisen die gesteld worden aan brandveiligheid van archiefbewaarplaatsen de laatste jaren flink aangescherpt. De meeste gemeentehuizen hebben daarom op andere locaties (of op servers elders) nog back-ups liggen. Eén van de voordelen van het digitale tijdperk! Ook wordt er tegenwoordig goed geïnvesteerd in het restaureren van beschadigde archiefstukken. Dit vanuit het erfgoedbelang en de mogelijke waarde van archiefstukken voor toekomstig (historisch) onderzoek.

Laten we eens teruggaan naar de gemeente Vierlingsbeek, waar een grote brand in 1928 het raadhuis, inclusief het gemeentearchief, in de as legde. Proberen we tegenwoordig zoveel mogelijk stukken te redden uit het verbrande puin, in Vierlingsbeek werd vlak na de brand eigenlijk weinig moeite gedaan om archiefstukken te sparen. Dit blijkt uit een brief die de rijksarchivaris Smit aan de gemeente stuurde. Smit betreurt het ten zeerste dat het opruimen van de gedeeltelijk verbrande archiefstukken “niet zorgvuldig of zonder behoorlijk toezicht” gebeurde:

De brief die rijksarchivaris Smit op 28 juni 1928 stuurde aan het gemeentebestuur van Vierlingsbeek.

De gemeente Vierlingsbeek zelf scheen dus weinig waarde te hechten aan het verloren gegane archief. Ook jaren na de brand, in 1935, betreurde men de gevolgen van de brand nauwelijks. Dit blijkt uit het gemeenteverslag uit 1935, waarin wordt gesteld dat “het verloren gegane archief weinig of geen historische waarde” had:

Fragment uit het jaarverslag uitgegeven in 1935, gemeentebestuur Vierlingsbeek

Het is zeer opmerkelijk dat ze in 1935 al konden stellen dat de verbrande stukken in de toekomst geen historische waarde zouden bevatten. Waarschijnlijk zijn er anno 2012 vele historici en stamboomonderzoekers die de documenten van vóór 1928 uit Vierlingsbeek graag in zouden zien…

Ben jij wel écht geboren?

En het vonnis luidt… 

Ter gelegenheid van het online gaan van 6500 vonnissen en akten afkomstig van de vredegerechten Boxmeer en Ravenstein, schotelen we je hier een maand lang élke maandag een bijzondere zaak voor! Deze week alweer het laatste verhaal...

Het lijkt zo eenvoudig: meisje wil met jongen trouwen. Geen vuiltje aan de lucht want hij wil ook met haar. Maar wat als je niet kunt bewijzen wanneer je bent geboren? Lees mee met de lotgevallen van Johanna Loovendaal die in 1837 wil trouwen met schutter Jan Kersten. 

...deel uit akte van bekendheid...

Johanna is een dienstmeisje in Nijmegen en wil trouwen met haar schutter. Maar er is één probleem. Bij een huwelijk moet je een afschrift van je geboorte óf (voor 1811) je doopakte kunnen overleggen. Maar soms is het doopregister verloren gegaan. Of door een dwaling van de pastoor is de dopeling niet geregistreerd of hebben de ouders - om wat voor reden dan ook - hun kind niet laten dopen. Welke oorzaak er bij Johanna achter zit, weten we niet. We weten alleen dat ze niets op papier heeft om haar geboorte te bevestigen.

...knappe vent, die Jan...

In zo'n geval moet er een akte van bekendheid van geboorte worden opgemaakt. Minimaal vier getuigen leggen daarin een verklaring af over de identiteit van de betrokkene. Bij Johanna zijn haar ouders en grootouders allemaal overleden en dus worden er andere mensen opgetrommeld. Twee arbeiders, een landbouwer, een metselaar, een veldwachter, een assessor (soort wethouder of lid van de rechtbank) en een schoenmaker. Zij verklaren dat Johanna geboren is op 18 november 1800 in Vierlingsbeek en dat zij dochter is van Jacobus Loovendaal en Herman Hermens.

Via de website www.genver.nl is de huwelijksakte van Jan en Johanna terug te vinden. Daarbij zitten ook de huwelijkse bijlagen (waarvan de akte van bekendheid een onderdeel vormt). Hierin zit ook de toestemming van de schutterij dat Jan mag trouwen. Maar… als er kinderen komen, mag Jan geen aanspraak maken op ontslag. En ook is meteen vastgelegd dat Johanna haar echtgenoot niet zal volgen, als hij op pad moet met de mobiele schutterij. Stel je voor!

Zo zie je dat ook de huwelijkse bijlagen voor een deel het leven inkleuren van mensen die er nu allang niet meer zijn. Bovendien komen we ook te weten waarom Johanna voor Jan is gevallen. Lees hier rechtsboven maar mee met het signalement van hare schutter Jan.