Van opgezette skeletten tot de Veghelse Marsfabriek

De middeleeuwse galg op de grens van Erp, Veghel en Lieshout, gelegen op een prehistorische grafheuvel

Hoe krijg je kinderen geïnteresseerd in de geschiedenis van hun eigen land, stad of dorp? Het vak dat leerlingen op school vaak saai of oubollig vinden, is sinds de laatste paar jaren aan een opmars begonnen. Zo verscheen de landelijke canon van Nederland op www.entoen.nu. 

Ook zoetekauwen kunnen hun hart ophalen bij de Veghelse canon!

In navolging daarvan zijn ook regionale canons ontwikkeld, zoals de Canon van Grave. Onlangs hebben de heemkundekringen van Veghel en Erp de handen ineen geslagen om ook zo'n canon voor die plaatsen in elkaar te zetten. En dat is gelukt! De geschiedenis van Veghel en Erp kun je vanaf nu bewonderen in 39 vensters, variërend van prehistorische grafheuvels, Romeinse boerderijen tot de Veghelse Marsfabriek en de aanleg van de A50 enkele jaren geleden. Hieronder plaatsen wij enkele hoogtepunten van deze nieuwe Brabantse canon.

Kaartende skeletten?

Dominee Stephanus Hanewinckel

De alom bekende Brabantse dominee Stephanus Hanewinckel heeft tijdens zijn reizen ook het dorp Erp aangedaan. Hij vond het dorp aanvankelijk niet belangrijk genoeg, maar toch deed hij er een bijzondere ontdekking.

In Den Bosch had de dominee namelijk een rariteitenkabinet bezocht, waar drie skeletten zaten te kaarten, met het bier in hun hand. Deze drie bleken de gebroeders Hendrix uit Erp te zijn, die ook wel de 'Beren van Erp' werden genoemd. Volgens Hanewinckel betekent een beer een 'schreeuwlelijkerd.'
Rond 1665 hadden de Beren verschillende huizen en winkels in Nuenen, Sint-Oedenrode en Schijndel geplunderd en zelfs iemand vermoord. Ze werden veroordeeld tot de doodstraf en na hun dood werden hun skeletten als afschrikwekkend voorbeeld in het rariteitenkabinet gezet.

Nog enkele hoogtepunten...
Op de website van de Regio Canon Veghel kun je zelf lekker snuffelen in de uitgebreide canonslinger, maar ook de volgende voorbeelden willen we jullie niet onthouden. Wat dacht je van het oudste handschrift over Veghel, een oorlogsmonument voor Veghelse joden en echte traditionele klederdracht?

Rond 1225 wordt 'Vehchele' voor het eerst genoemd

Traditionele Veghelse klederdracht rond 1900

De Veghelse synagoge: nu een monument voor overleden Veghelse joden

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Canon van Grave feestelijk 'afgeschoten' 
- Geschiedenis door Brabantse bril

De laatste groeten uit de Meierij...

"Hier heb je nu het einde van mijn tweede reis door de Meierij en ook het einde van alles wat ik in deze landstreek opnieuw heb gezien, gehoord en ondervonden. Verheug je met mij dat ik deze reis zonder enig gevaar en zonder enige tegenspoed volbracht heb."

In maart 2011 ging dominee Stephanus Hanewinckel op pad door de Meierij. In zijn eigen blog deed de dominee (1766-1856) - al twitterend - verslag van zijn eerdere voettocht in 1798. Nu is zijn tocht - en daarmee zijn blog - ten einde. Morgen verschijnt zijn laatste brief online op Reizen door de Meierij.

Dominee Hanewinckel weet de gemoederen ook anderhalve eeuw later behoorlijk bezig te houden. Hij is recht voor zijn raap, kan de ergste gruwelverhalen opdissen over katholieken en wordt toch behoorlijk populair. Zo mag zijn blog rekenen op een flinke groep vaste volgers. Maar ook zijn eigen ansichtkaarten vonden gretig aftrek en vallen ook ruim twee jaar later nog wel eens op de mat van het BHIC. Ook op de speciale Hanewinckel-prijsvraag werd ook enthousiast gereageerd. Kortom, de kritische dominee blijkt zich ook in deze eeuw behoorlijk staande te houden.

Voor de liefhebbers blijft de blog van de dominee online te vinden. Nu zijn reis bijna ten einde is, blikt Hanewinckel nog een paar keer terug met gedachten over de Meierij waarbij hij zaken als godsdienst en bijgeloof onder de loep neemt. Reden genoeg om zijn blog niet helemaal los te laten! En uiteraard neemt Hanewinckel zelf in eigen stijl afscheid in deze blog:

"Ik ben oprecht blij dat ik deze voettocht door de Meierij weer zo goed ten einde heb gebracht. Het heeft mij veel genoegen verschaft, al zou dat genoegen nog veel groter zijn geweest, als ik had mogen ervaren dat er nu meer verdraagzaamheid zou heersen in de Meierij dan vorig jaar, maar helaas!"

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Reizen door de Meijerij
- Door de ogen van Hanewinckel 

Op pad met de dominee

Dominee Stephanus Hanewinckel, blogger avant la lettre!

 
“De zeden van Den Bosch zijn slecht en geweldig bedorven”. Toegegeven, de protestantse dominee Stephanus Hanewinckel was niet altijd even genuanceerd. Maar dat maakt het nou net zo leuk om zijn brieven te lezen!

Nadat het BHIC vorig jaar is gestart met zijn eerste voetreis uit 1798 in een blog te presenteren, wandelen we – aan de hand van Hanewinckels’ brieven - nu verder onder meer naar Valkenswaard, Helmond, Sint-Oedenrode en uiteindelijk terug naar ’s-Hertogenbosch. Loop je mee? Dat kan via de blog www.stephanushanewinckel.nl of volg zijn tweets.

De brieven die Stephanus schreef, verschenen in 1799 onder de titel Reize door de Majorij. Het boek verkocht zo goed dat er het jaar daarna een tweede boek verscheen: Tweede reize door de Majorij. Gezien de enthousiaste reacties op de blog over de eerste reis gaan we door en volgen Stephanus weer verder op zijn tocht. Wel "hoop ik nu méér verdraagzaamheid en liefde te ontmoeten dan tijdens mijn vorige reis", aldus Hanewinckel. Benieuwd hoe het hem vergaat en hoe de route precies verloopt? Op de blog staat de route via Google Maps.

Wandelen door de Meierij, hier nabij Vught (foto Henri Floor)

Maar het BHIC heeft nóg een weblog! Op het Brabantse Bronnen Blog worden nieuwtjes en tips gezet voor archiefonderzoekers en genealogen. Nieuwe bronnen online, uitleg bij archieven, nieuws over projecten en links naar moeilijk vindbare databases. Een blog voor de diepgravers!

Ónze schatkist...

Vel met assignaten uit de Bestuursarchieven 1795-1814. Zoals de onderste hoektekstjes aangeven, bestrafte de wet vervalsers met de doodstraf, maar werden verklikkers door de natie beloond...

Tussen de ongeveer 200.000 archiefdozen in de depots van onze Citadel staat één doos die tot aan de rand toe is gevuld met geld. Even voor de duidelijkheid: geen geld dat we op het eerste gezicht nog als zodanig zouden herkennen, maar wel degelijk waardepapieren! Het gaat om een dikke stapel vellen uit 1793, bedrukt met zogenaamde assignaten. Deze vellen met assignaten bevinden zich in de archieven van de Gewestelijke en Departementale Bestuursinstellingen tussen 1795-1814 (ofwel de Bataafs-Franse tijd).

In feite gaat het hier om het eerste papiergeld dat in de Nederlanden in gebruik is geweest. De oorsprong van dit papiergeld lag een paar jaar daarvoor in Frankrijk. In het begin van de Franse Revolutie kampte de revolutionaire regering met een ernstig staatstekort. Om dat te bestrijden besloot men in 1789 tot de nationalisatie van de kerkelijke eigendommen. Met deze bezittingen als onderpand werden assignaten uitgegeven. De bedoeling was ze te vernietigen als het onderpand, de grond, verkocht zou worden. Maar die verkoop van genationaliseerde goederen liep niet zo heel hard, en de regering begon de assignaten ook te gebruiken voor lopende uitgaven, dus als echt papiergeld. Toen in 1792 de oorlog uitbrak werden opnieuw grote hoeveelheden assignaten uitgegeven, waardoor de dekking (zoals in onze tijd de goudvoorraad van de Nederlandse staat dekking is geweest voor ons papiergeld) in feite steeds fictiever werd.

Dat had grote negatieve invloed op de waarde, of om het anders te zeggen: de inflatie was reusachtig. Einde 1794 was de koers van de assignaten nog maar 22 procent van de nominale waarde. In 1796 kreeg je nog maar 1/883 van de oorspronkelijke waarde terug. Dat was natuurlijk onhoudbaar en op 19 februari 1797, inmiddels 215 jaar geleden, werden de assignaten uit de omloop gehaald en vervangen door nieuw papiergeld tegen 1/30 van de waarde.

Je zult je nu afvragen, hoe is dat pak assignaten in godsnaam in die archiefdoos beland? In het najaar van 1794 trok een Bataafs-Frans leger Noord-Brabant binnen om met militair geweld in de Republiek der Verenigde Nederlanden een nieuw bestel af te dwingen. Dit gezelschap moest natuurlijk gevoed en gehuisvest worden en men betaalde daarvoor in de hele provincie met assignaten. Deze zouden later kunnen worden ingewisseld voor contanten. De Commissie belast met vergoedingen voor assignaten en oorlogsschaden handelde dat tussen 1797 en 1799 af. Dat heeft onder andere een tamelijk dit boek opgeleverd waarin per plaats in Noord-Brabant de namen van mensen staan die dit eerste papiergeld in de Nederlanden hebben ingeruild voor “echt” geld. En een volle doos biljetten dus!   

Reislustige predikant
Boeit deze tijd je en wil je er meer over weten. Ga dan ook eens naar het blog van de reislustige predikant Stephanus Hanewinckel: Reizen door de Meierij. Brabant door de ogen van Stephanus Hanewinckel. Van 1791 tot 1798 was Stephanus predikant in de naburige plaatsen Aarle, Beek en Lieshout. Zijn volgende standplaats was Oostgrafdijk in Noord-Holland bij Alkmaar. In deze periode schreef hij zijn bekende boeken over de Meierij met onder andere veel notities en dagboekaantekeningen, die via dit weblog worden gepubliceerd.

Hanewinckels negatieve oordeel over de katholieken en het katholicisme verhinderde niet dat hij een scherp waarnemer en een zeer betrouwbaar verslaggever was

Stephanus Hanewinckel is jarig, hoera!



Precies één jaar geleden zag de weblog Reizen door de Meierij van Stephanus Hanewinckel het daglicht. Dat betekent dat Stephanus vandaag trakteert op digitale taart! Smakelijk voor alle lezers en vooral nog veel meer leesplezier toegewenst.

De predikant Stephanus Hanewinckel (1766-1856) was een wandelaar in hart en nieren. Tijdens zijn vele reizen door de Brabantse Meierij heeft hij notities bijgehouden die in delen op zijn weblog Reizen door de Meierij worden gepubliceerd.

De overpeinzingen van de wandelende predikant – in 1798-1799 gepubliceerd als Reize door de Majorij van ‘s Hertogenbosch – waren afgelopen jaar goed voor 5200 bezoeken op zijn blog. Gemiddeld lezen 400 mensen per maand zijn belevenissen. Bij zo'n bezoek verblijven lezers ongeveer tien minuten op de site. Da's behoorlijk lang voor een blog (ook voor een website overigens) en je kunt daaruit opmaken dat mensen zijn bijdragen ook met interesse volgen.

...handtekening van de jarige blogger...

Nu was Hanewinckel ook geen schrijver die een blad voor de mond nam. Regelmatig deed hij boude uitspraken. Zo vond hij de zeden uit Den Bosch over het algemeen slecht en zeer bedorven. Of wat van de constatering: "nergens dommer dan in Bakel." Hanewinckels negatieve oordeel over de katholieken en het katholicisme verhinderde niet dat hij een scherp waarnemer en een zeer betrouwbaar verslaggever was.

Hij ergerde zich vooral aan de achterlijkheid van het Oostbrabantse platteland, de domheid van de mensen en de armoede. Hij zocht de oorzaak daarvoor met name bij de katholieke geestelijkheid, die hij verweet de bevolking achterlijk te houden en aan wat hij noemde de heerszucht van de katholieke kerk die verhinderde dat de Meierijse boeren zich tot vrije, tolerante en beschaafde mensen konden ontwikkelen.

...tweets over de Meierij...

Stephanus is inmiddels helemaal van deze tijd en ontbreekt dan ook niet op twitter. Ook de ansichtkaartenactie die in mei vorig jaar van start is gegaan, mocht rekenen op een groot aantal belangstellenden (en dat leidde weer tot een geslaagde rondleiding op de Citadel). En... voorlopig is Stephanus nog niet klaar met zijn wandelingen, Benieuwd waarheen hij morgen gaat? Hou dan zijn weblog goed in de gaten!

Verstuur je eigen groeten uit de Meierij...

Op het weblog Reizen door de Meierij, Brabant door de ogen van Stephanus Hanewinckel worden de reisnotities van Stephanus Hanewinckel gepubliceerd. Hanewinckel verwerkte zijn reisnotities tot brieven die hij verstuurde aan een vriend. Een soort "groeten uit de Meierij", maar dan in heel veel woorden, vol persoonlijke beschouwingen van de dominee.

Je kunt nu ook zelf iemand de groeten doen uit de Meierij! Het BHIC heeft ansichtkaarten laten maken met daarop het portretje van Hanewinckel en een viertal plaatsen die hij tijdens zijn eerste reis door de Brabantse Meierij aandeed. De ansichtkaarten liggen binnenkort bij verschillende bibliotheken en andere instellingen in de Meierij. Leuk om te versturen!

Wil je een gratis setje ansichtkaarten ontvangen? Stuur dan een email met je naam en adres naar: info@bhic.nl

Rondleiding
Zin in een rondleiding achter de schermen van het BHIC? Tijdens de rondleiding vertellen we over de geschiedenis van onze prachtige Citadel, laten we je de depots zien waar alle archiefstukken worden bewaard, tonen we enkele topstukken uit de collectie... en natuurlijk de collectie van Stephanus Hanewinckel!

Wat moet je doen?
Als je een van de ansichtkaarten terugstuurt naar het BHIC (postbus 81, 5201 AB 's-Hertogenbosch) en daarop de reden schrijft waarom je het leuk vindt om de reisverslagen van Hanewinckel via het weblog te volgen, dan nodigen wij je uit voor deze speciale Hanewinckel-rondleiding. Met z'n tweeën komen? Geen probleem!
Verstuur dus je eigen groeten uit de Meierij: naar het BHIC en naar je familie en vrienden!



Het prachtige zeventiende-eeuwse fort de Citadel, waar het BHIC in is gevestigd



Hè? Nu alweer een Vincent van Gogh geboren?

Het staat er onmiskenbaar: geboren Vincent Willem van Gogh, op 30 maart 1853 in Zundert, zoon van Theodorus van Gogh en Anna Cornelia Carbentus. Maar het is dan niet de eerste keer dat dit echtpaar een zoon krijgt die Vincent heet.

In 1852 wordt ook al een Vincent geboren, opvallend genoeg ook op 30 maart. Maar het jongetje komt dood ter wereld. Theo en Anna kiezen voor een gebruik dat in die tijd heel vaak wordt toegepast: het volgende kind krijgt precies dezelfde naam als zijn overleden broer of zus.

De later bekende Vincent komt in zijn jeugd dagelijks langs het graf van zijn overleden broertje bij de Hervormde Kerk in Zundert want daar preekt zijn vader in de kerk. Psychologen menen dan ook dat Vincent zijn hele leven door zijn dode broer werd achtervolgd.

Iets minder bekend dan Vincent van Gogh is Stephanus Hanewinckel (hoewel hij de laatste tijd hard aan de weg timmert ;-) De twee blijken een paar opvallende overeenkomsten te hebben: beiden zoon van een dominee en allebei gewoond in Nuenen. En... de overlijdensakte van Hanewinckel ligt, net als de geboorteakte van Van Gogh, in het depot van het BHIC.

Stephanus Hanewinckel: Blogger avant la lettre

Het BHIC heeft een nieuw weblog: Reizen door de Meierij, Brabant door de ogen van Stephanus Hanewinckel. De Brabantse dominee Hanewinckel (1766-1856) doet hierin verslag van zijn voettocht door de Meierij in 1798.

Hij doet dat als rechtgeaarde blogger met een stevig gekleurde bril op zijn neus, maar ook met scherpe observaties die met regelmaat nog steeds actualiteitswaarde hebben. Bijvoorbeeld wanneer hij het heeft over hoe politici zich moeten gedragen om gekozen te worden:

Zijn de inwoners van de Meierij wel in staat hun eigen volksvertegenwoordigers te kiezen? Nee! Want ze letten maar op drie dingen: de kandidaat moet goed kunnen zwetsen en flink kunnen uitweiden over hoe slecht het vroeger was, hij moet vooral veel praten over de verbeteringen die er zullen komen als hij eenmaal in het bestuur zit, en hij moet natuurlijk rooms zijn.

Katholieken versus protestanten
De rode draad in Hanewinckels blogposts is de gespannen verhouding tussen katholieken en protestanten. De dominee reist door de Meierij in 1798. Dankzij de Bataafse revolutie is er godsdienstvrijheid en juist vanaf dat jaar kunnen de katholieken hun oude kerkgebouwen weer terugkrijgen. Dat gaat niet zonder slag of stoot en Hanewinckel is geneigd er de ergste gruwelverhalen over op te dissen.

Zoals in Oerle, waar de halfvergane lijken van een predikantenvrouw en haar dochtertje uit de kerk gehaald worden en buiten neergesmeten, terwijl de pastoor (met een zakdoek voor de neus) jenever uitdeelt aan de daders.

Maar Hanewinckel is tegelijk ook een scherp waarnemer met een humoristische pen. Hij kan grof en beledigend zijn en slaat regelmatig een verkeerde toon aan. Het zal dan ook niet verbazen dat hij zijn boeken anoniem liet uitgeven. Maar we kunnen niet ontkennen dat juist de manier waarop hij zijn gal spuwt, zijn reisnotities tegenwoordig weer zo interessant maakt.

Hanewinckels blogadres is www.stephanushanewinckel.nl en hij zit ook op Twitter: @shanewinckel. Wandel dus mee met de dominee!