Boete voor de molenaar!

...Een eigengereide Kilsdonkse molenaar bezorgt grondeigenaren stroomopwaarts natte voeten. Bij gebrek aan wind, gaat het peil in de Aa omhoog voor stuwkracht van de watermolen...

De Kilsdonkse molen is wijd en zijd bekend. De zeldzame combinatie van een water- en windmolen maakt het bouwwerk tot een waardevol erfgoed. De gerestaureerde molen heeft geen invloed meer op de waterstanden in de Aa. De loop is veranderd. Dat was ooit anders. Op 4 maart 1856 bericht de Noord-Brabanter over de toestanden die "zeker molenaar uit de gemeente Dinther" veroorzaakt. 

Molenaar Cornelis van Aart houdt zich niet aan de eeuwenoude afspraak met Veghel dat de molen alleen in de winter mag malen. Van Aart maalt ook 's zomers. Als compensatie voor de niet altijd werkende windmolen. Hij heeft allerlei voorzieningen getroffen die de stroomopwaartse hooilanden in een drassige soep veranderen. Het regent klachten uit Veghel. Dinther komt in actie, constateert dat Van Aart zich niet aan de regels houdt en daagt hem voor het kantongerecht.

Molenaar Van Aart krijgt een boete van 100,- guldens aan zijn broek. Aangezien hij in hoger beroep gaat, wordt de zaak in Den Bosch voortgezet. In de Bossche archieven wordt een akte uit 1492 opgeduikeld waaruit blijkt dat Kilsdonk een wintermolen is. De rechtbank acht Van Aart strafbaar. Wie denkt dat daarmee de kous af is, heeft het mis. Van Aart heeft er maling aan. Ondertussen bemoeit de provincie zich met de kwestie, komen er stapels onderzoeken over te hoge waterstanden op tafel en wordt Van Aart meerdere malen beboet. Het leidt niet tot oplossingen.

Hoewel de provincie zich mild opstelt, vergist Van Aart zich in de standvastige houding van de gemeente Veghel die alles in het werk wil stellen om de waterafvoer in de Aa te verbeteren. Veghel trekt aan het langste eind. Na de dood van molenaar Van Aart blijven de erfgenamen met een onverkoopbare molen achter. Bij gebrek aan interesse wenden ze zich in 1880 tot Jonkheer Victor de Kuijper, burgemeester van Veghel en Erp.

Die grijpt zijn kans. Als eigenaar van Huize Zwanenburg in Dinther heeft hij wateroverlast aan den lijve ondervonden. Namens Veghel en Erp koopt hij de Kilsdonkse molen. Het verwijderen van sluizen, raderen en maalwerk luidt het definitieve einde in. Maar juist de door Veghel gemaakte tekeningen van het molenwerk worden later gebruikt bij de reconstructie van de watermolen. Die draait nu weer als vanouds. Zonder dat iemand natte voeten krijgt.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Frauduleuze notaris loopt tegen de lamp

Een opmerkelijk verhaal uit ons Vele Handen-notarissenproject. De vrijwilligers van het project zijn opmerkzaam tijdens het invoeren, zodat er regelmatig bijzondere en interessante inschrijvingen van notarissen voorbij komen. Ook van notarissen die er zo hun eigen werkwijze op na blijken te houden...

In 1665 was de functie van notaris in ’s-Hertogenbosch vacant. Daarom werd Johan Keijsers aanbevolen door de schepenen van ’s-Hertogenbosch aan het Leenhof van Brabant om deze functie in te vullen. Zij stuurden in 1665 een brief aan het Leenhof waarin staat dat Keijers “een Jongman is, van Eerlijcke Lieden gebooren, ende van goede comportementen, oock de practijcque wel geoeffent”. Het leenhof heeft daar gehoor aan gegeven, want in 1675 duikt Johan weer op in hetzelfde archief. Dit keer niet positief.

...De latere "practijcque" zou anders uitpakken dan de geschepenen hadden gedacht...

In hetzelfde archief bevindt zich namelijk een dossier over hem met daarin een lijst van alle frauduleuze zaken waarmee Keijsers te maken had. Op de lijst is te zien dat hij verschillende mensen opgelicht heeft, waaronder een marktschipster, een advocaat en een aantal boeren uit Wolfsberg (Dui).

...enkele frauduleuze zaken van Johan Keijsers...

Naast de lijst is ook een proces overgeleverd, waarin Keijsers wordt aangeklaagd wegens fraude en valsheid in geschrifte. In het proces is te lezen dat Keijsers de procuratie vervalst heeft die hij van Adriaen van der Horst in goed vertrouwen had gekregen. Om een onderhandelingspositie te hebben, veranderde hij het te besteden bedrag van fl.800,- naar fl.1200,- gulden zonder zijn opdrachtgever in te lichten. Adriaen dacht zelf eerder aan fl.600,- à fl.800,-… Een flink verschil!

...het stuk dat verhaalt over de valsheid in geschrifte...

Blijkbaar gebeurde het vaker dat notarissen niet geheel volgens het boekje werkten. Om misstanden in het Brabantse notariaat tegen te gaan, publiceerde de Raad van Brabant in 1732 een affiche met de consequenties van een onnauwkeurige administratie: de notarissen, griffiers en secretarissen waren verplicht om de plaats en datum te vermelden op officiële stukken. Kwam men bij controle uit bij een overtreding? Dan werd een boete van fl. 25,- (bijna 300 euro!) uitgeschreven. Was men hardleers? Bij een tweede overtreding werd het boetebedrag verdubbeld.

Wil je meer informatie over de Brabantse notarissen? Of wil je meehelpen met het inkloppen van de repertoria? Kijk dan op de website van Vele Handen.

Yvonne Verstappen

Vind je dit interessant? Lees dan ook:

- Vele Handen nodig!

- Hoe men de voeten in Alem, Maren en Kessel de voeten droog hield

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

De laatste beul van Den Bosch

...uit het vonnis van Johannes Libordus Kleijne uit 1819...  

De AKO literatuurprijs ging dit jaar naar Joke van Leeuwen, voor haar boek 'Feest van het begin'. Dit boek speelt zich af in Parijs ten tijde van de Franse Revolutie, 1795. Het gaat onder andere over de beul Charles die door zijn beroep wordt gemeden maar eigenlijk een vriendelijke ontwikkelde man is. 

Joke van Leeuwen heeft voor haar roman gedegen historisch onderzoek gedaan. Bij het lezen van vonnissen van de rechtbank van Den Bosch stuitte ik op een veroordeling in 1819 van Johannes Libordus Kleijne, 68 jaar oud. Als beroep wordt genoteerd: "Meester van den Scherpengeregte en de heelkunst uitoefenende". In een ander vonnis wordt zijn beroep nog plastischer beschreven als "Meester van den Scherpen – Zwaarde". Deze beul van Den Bosch gebruikte net als Charles zijn anatomische kennis, opgedaan tijdens het uitoefenen van zijn beulswerk, ook op een meer positieve manier. Hij deed dit waarschijnlijk om zijn inkomsten aan te vullen, maar wellicht ook uit 'interesse', zoals Charles, of om meer geaccepteerd te raken bij de bevolking. 

...fragment uit het vonnis van Johannes Libordus Kleijne uit 1819...  

Hoewel zelf ervan overtuigd dat hij tot de heelkunde bevoegd was, bleek hij niet over de juiste papieren te beschikken en werd daarom in 1819 – na al bijna twintig jaar de heelkunde te hebben beoefend - veroordeeld tot een boete van 25 gulden, waar nog 10 gulden 76 bovenop kwam voor de proceskosten. Johannes Libordus Kleijne kwam net als Charles uit een 'beulsfamilie'. Hij had het vak van zijn vader David Hendrik Kleijne overgenomen, en droeg het over op zijn zoon Johan Hendrik. 

Johan Hendrik, die in Den Bosch "Jan Hein" werd genoemd, was de laatste beul van Den Bosch die openbare terechtstellingen uitvoerde, waarvan de laatste in 1856 plaatsvonden. Hij werd halverwege de negentiende eeuw tweemaal veroordeeld voor 'het onbevoegd verlenen van heelkundige behandeling', onder meer voor het zetten van een gebroken arm. En  weer twintig jaren later blijkt Johannes Lubardus Kleijne, genoemd naar zijn grootvader, de familietraditie voort te zetten: hij is op dat moment "assistent scherpregter" en verleent clandestien wat heelkundige hulp. Zo vader, zo zoon!

Deze tekst is van de hand van gastblogger Mirjam Lambermon. Ben jij ook op een mooi verhaal gestuit tijdens je genealogische of historische onderzoek? En wil je dat verhaal delen? Stuur het in! Niet te lang (rond de 250 à 350woorden), illustratie erbij en we plaatsen het op ons weblog. Wie durft? :-)

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 

- Haat en nijd tegenover Joden

- Gevelstenen

Bizarre boeven en boetes

Op de eerste meidag van dit jaar kreeg een oma uit Den Haag wel een heel vervelende verrassing van de gemeente: een boete van 130 euro omdat haar kleinkinderen, verrukt over de eerste lentebloemen, enkele narcissen hadden geplukt uit het gemeentepark. De twee kleine boefjes zelf kregen ook een teleurstelling te verwerken. Zij moesten namelijk hun prachtige 'oogst' afstaan aan de stadswachten. Deze peuters en hun oma zijn zeker niet de enige slachtoffers. Ook in Brabant zijn door de eeuwen heen bizarre boetes uitgeschreven voor even zo opmerkelijke overtredingen...

 



Dit waren een paar dure broden voor de Graafse bakkerij!

Oneerlijke bakkersvrouw
De eerste 'gedupeerde' leefde in het midden van de 18e eeuw in Grave en verdiende de kost als bakkersvrouw. Op een gegeven moment werden haar baksels echter gecontroleerd en wat bleek? Maar liefst 34 halve roggebroden en enkele tarwebroden bleken geen 'behoorlijk gewigt' te hebben! Dit kwam de oplichtster duur te staan; ze kreeg een boete van 400 gulden opgelegd door de schepenen van Grave.

Een beschonken korporaal
Net als vandaag de dag moest menig dronkelap de afgelopen eeuwen verschijnen voor de rechter. De korporaal die in 1850 werd aangeklaagd, moet echter wel héél ver heen zijn geweest. Hij lachte de knecht van het Maasveer te Grave niet alleen uit, maar hij gaf hem ook een aantal klappen in het 'gezigt' en liep met 'zijnen kop' tegen de buik van de arme knecht aan. Vervolgens viel de korporaal in zwaar beschonken toestand pardoes op grond, waarbij hij zijn hoofd bezeerde. Gelukkig voor de knecht waren er enkele getuigen, die bevestigden dat hij geen tegenweer had geboden en dat hij dus niet schuldig was aan deze verwondingen.

Een deel van het proces-verbaal uit 1850

Sabels en varkenskoppen
Bovenstaande overtreding is al aardig bizar te noemen, maar de volgende Graafse boef maakte het wel heel erg bont. Hermen Claassen van Deventer zat in 1719, wanneer het vonnis werd geveld, al achter de tralies en werd beschuldigd van een hele reeks misdaden. Zo werd hij verdacht van het stelen van onder andere een stuk spek, kousen en zelfs een varkenskop (!) en scheen hij de boel kort en klein te hebben geslagen tijdens zijn gevangenschap in Escharen. Hij ging daarbij zelfs met een sabel geheel door het lint en sloeg daarmee glazen en stoelleuningen aan diggelen.

Zijn straf was dan ook niet mals. Niet alleen werd hij voorgoed uit zijn woonplaats Grave verbannen, maar hij moest ook 10 slagen met de 'roede' ondergaan. Tot slot zou hij, wanneer hij ooit weer een misdaad zou plegen, meteen 'met de coorde' gestraft worden 'datter de dood naarvolgt.' Laten we hopen voor hem dat hij zich de rest van zijn leven netjes heeft gedragen...

Een hardvochtig vonnis uit 1719

Vind je dit interessant? Lees dan ook:

- Over 'n ketterse arts en 'n teergevoelige beul

- Geen katje om zonder handschoenen aan te pakken!