Duits drama op Udens doek

...In 1942 kan het Udense publiek zich op 'veler verzoek' nog één maal vergapen aan de film Verbannen met Zarah Leander en Willy Birgel in de hoofdrollen...

We gaan terug naar het jaar 1942. De tijd van de Duitse bezetting. Aan de Udense Markt is Cinema Parisien gevestigd. Een bioscoop die behoort tot de Desmet-formule met vestigingen in Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven. Cinema Parisien, in 1939 geopend door Theo Desmet, beëindigt in 1967 haar exploitatie en wordt in 1968 afgebroken. 

De Udense bioscoop projecteert iedere week bijzondere programma's. Onder de bezielende leiding van Theo is Cinema Parisien 'geworden een etablissement met een apart cachet en een aparte sfeer, een sfeer, welke het best kan worden geillustreerd als een Desmet-sfeer, omdat de ongekende gezeligheid en intimiteit zich in alle Desmet Theaters manifesteert'. Immers: 'Wat Desmet u biedt, kan een ander niet'.

Op 5 februari 1942 wordt een laatste reprise van de film Verbannen uitgezonden. Deze film uit 1937, waarvan de oorspronkelijke titel Zu neuen Ufern luidt, is de grote doorbraak van de populaire filmster Zarah Leander. De Udense toeschouwers zien een 'ongeëvenaard kunstwerk' met bijzonder plot. Leander vertolkt de rol van de Londense zangeres Gloria Vane, die valt voor de roekeloze Albert Finsbury (Willy Birgel). Wegens frauduleuze praktijken neemt hij de benen naar Australië. Gloria neemt de schuld van Finsbury op zich en volgt hem als gevangene naar Australie. De toeschouwers vergapen zich vervolgens aan het drama dat zich op het scherm van Parisien voor hen ontvouwt. Al is het wel een drama met een Duits tintje. Vanaf augustus 1940 staan alle films onder strenge controle.

Er worden alleen films vertoond die door de bezetter zijn goedgekeurd. Zu neuen Ufern is een productie van Universum Films AG (UFA). De belangrijkste Duitse filmstudio en één van de grootste filmindustrieen ter wereld. Ze staat onder zware druk van het Nazi-regime. Ook Desmet moet in zijn programmering rekening houden met de regels van de Duitse bezetting. Zelfs de Polygoon-bioscoopjournaals zijn pro-Duits. Toch weet hij er een draai aan te geven. Op 'veler verzoek' luistert het publiek nog één avond naar de zeldzame, meeslepende stem van Zarah Leander terwijl zij in het tuchthuis van Paramatta (Australië) haar lied van verlangen zingt. Liefde kent geen grenzen.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

Let op: we gaan verhuizen!

Hopelijk heb je deze blog met plezier gelezen. Maar let op: woensdag 15 juni verschijnt onze laatste bijdrage op deze blog. Daarna verschijnen er bijna dagelijks nieuwe verhalen op onze website; die verhalen vind je via www.bhic.nl/verhalen Volg je de blog via rss-feed? Meld je dan voor onze nieuwsbrief want daarin vind je onze beste verhalen overzichtelijk terug. Hopelijk zien we je daar weer! Bedankt alvast voor je aandacht!

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Zorgen over protestantse pogingen in Jekschot

...Het katholieke gezin van Willem Bekkers uit Erp betrekt in 1861 de pachthoeve Jekschotstraat 11 in Zijtaart...

Een anonieme briefschrijver, naar eigen zeggen een 'echte Majorijenaar', maakt zich in 1854 zorgen over de protestantse pogingen "de waarheid van hun geloof hier te lande voort te planten". Sinds de nieuwe grondwet van 1848 is de protestantse kerk niet langer de staatskerk. Het 'geheime' protestantse genootschap Christelijk Hulpbetoon, in Brabant opgericht met doel het katholieke gevaar in te dammen, kijkt met zorg naar het toenemend aantal bekeringen van protestant tot katholiek. 

Het wil behoeftige protestanten financieel terzijde staan om te voorkomen dat ze moeten aankloppen bij de katholieken. In de Meierij gaat het gerucht rond dat Christelijk Hulpbetoon boerderijen opkoopt -ongeacht de te hoog opgevoerde prijs- om daarin protestantse boeren te vestigen. "Men lokt vermogende protestanten uit Holland naar onze streken. Deze, hier gevestigd, worden van dominees overgehaald om de protestantse belangen te verdedigen".

Zo ook jonkheer Johan Anne Cornelis van Oldenbarneveldt-Tullingh. Hij erft de heerlijkheid Jekschot met haar zes pachthoeven tussen Veghel en Sint-Oedenrode. Als 'grondbezitter' vestigt hij zich in 1853 in Sint-Oedenrode. Volgens de Meierijenaar hitst de Rooise dominee Buddingh jonkheer Van Oldenbarneveldt-Tullingh op met hatelijke woorden. Met als doel dat de Jekschotse pachthoeven "eerlang door protestantsche boeren worden bevolkt". Pachters wees alert, de huur zal binnenkort worden opgezegd! Jonkheer Van Oldenbarneveldt-Tullingh wordt heet noch koud van deze geruchten. Hij verhuist naar Veghel.

Niet om van de Rooise dominee af te komen, maar voor zijn huwelijk. Van Oldenbarneveldt-Tullingh ontvouwt geen plannen tot protestantse volksplanting. Heel pragmatisch bevolkt hij Jekschot met plaatselijke katholieke boeren. De jonkheer overlijdt in 1892 in Erp. En de heerlijkheid Jekschot? Die wordt met haar zes pachthoeven voor f 61.175,- verkocht. De Veghelse bierbrouwer en grootgrondbezitter Henri Smits mag zich 'Heer van Jekschot' noemen. Wat een opluchting voor onze 'Majorijenaar': Smits is net zo katholiek als de pachtboeren van Jekschot.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Stephanus Hanewinckel

- Hanewinckel? Schandelijke laster!

Let op: we gaan verhuizen!

Hopelijk heb je deze blog met plezier gelezen. Maar let op: woensdag 15 juni verschijnt onze laatste bijdrage op deze blog. Daarna verschijnen er bijna dagelijks nieuwe verhalen op onze website; die verhalen vind je via www.bhic.nl/verhalen Volg je de blog via rss-feed? Meld je dan voor onze nieuwsbrief want daarin vind je onze beste verhalen overzichtelijk terug. Hopelijk zien we je daar weer! Bedankt alvast voor je aandacht!

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Udense emigranten opgelicht

...Voelden de eerste migranten uit Uden, Zeeland, Boekel en Volkel zich opgelicht? De doorzetters bouwden Little Chute uit tot een nieuw thuis...

In de huidige tijden krijgen we berichten van emigranten die een speelbal worden van oplichters. Lieden die zich schaamteloos verrijken over de rug van vluchtelingen wanneer zij hun overtocht proberen te maken naar veiliger oorden. 

In 1853 leken economische vluchtelingen uit Uden slachtoffer van oplichterij te zijn: "Een gedeelte der hier (Rotterdam) uit Noord-Brabant aangekomen landverhuizers, en voornamelijk die uit Uden, zijn naar hunne haardsteden wederom terug gekeerd, daar het gebleken was, na hunne aankomst alhier, dat zij hunne gelden voor overtogt hadden toevertrouwd aan iemand, die daarmede vertrokken is, zonder voor hunnen overtogt zorg te dragen." 

Ze maakten deel uit van een groep van ruim 200 landverhuizers uit Uden, Volkel, Mill en Boekel. Hun bestemming was het plaatsje Little Chute in Wisconsin "waar velen hunner familiebetrekkingen en vrienden zullen ontmoeten, die zich daar reeds gevestigd hadden". Aan de Fox River was in 1848 een kolonie katholieke landverhuizers uit het Peelgebied neergestreken. Aangemoedigd door economisch moeilijke tijden en geinspireerd door priester Theodoor van den Broek hadden zij de overtocht gewaagd. Van den Broek beloofde een "voortreffelijke R.K. Kolonie". 

Maar in Little Chute was niets en "eene algemene verslagenheid heerschte er onder de landverhuizers. Niemand wilde op die plaats blijven, verre van alle correspondentie gelegen, zonder handel en maar ordinaire grond." Er zat maar één ding op. Aanpakken of vertrekken. En vele handen maken licht werk. Die extra handen werden in het thuisland gevonden. Aangemoedigd door fantastische verhalen volgde een ketting-migratie. De nakomers gaven huis en haard op voor de Amerikaanse droom. Hoe zuur was het dan om wegens oplichterij in Rotterdam de boot te missen!

De emigranten in kwestie waren echter volgens latere berichten geen slachtoffer van oplichting. Ze konden de verhoogde kosten voor de overtocht niet betalen. Maar de emigranten hadden een dubieuze rol, want "twee van hen zijn vroeger reeds in Amerika geweest". Ze kwamen terug "alleen om hunne vrienden aan te raden hun vaderland te verlaten". Beloofden zij net als Van den Broek "een voortreffelijke R.K. Kolonie"?

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

Let op: we gaan verhuizen!

Hopelijk heb je deze blog met plezier gelezen. Maar let op: woensdag 15 juni verschijnt onze laatste bijdrage op deze blog. Daarna verschijnen er bijna dagelijks nieuwe verhalen op onze website; die verhalen vind je via www.bhic.nl/verhalen Volg je de blog via rss-feed? Meld je dan voor onze nieuwsbrief want daarin vind je onze beste verhalen overzichtelijk terug. Hopelijk zien we je daar weer! Bedankt alvast voor je aandacht!

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Voor Nistelrode gaat de wereld open

...De stoomtram richting Oss staat stil nabij het tramstation van Nistelrode om water te verversen...

Nistelrode is nu goed bereikbaar. Het ligt pal aan de opritten van de A50 en de recente HOV-busafritten sluiten zelfs op Nistelrodens grondgebied op de snelweg aan. Dat was in 1882 anders. Nistelrode had een klinkerwegverbinding met Oss en Uden, maar het hield niet over. De Heeswijkse burgemeester Festen zag brood in de ontsluiting van Oost-Brabant middels tramlijnen. De 'HOV-lijnen' van de toekomst. 

Hij diende een verzoek in "ten behoeve van een in exploitatie te brengen stoomtram van Veghel naar Oss". En daarmee kreeg hij de Osse industrie achter zich. Die wilde goederenvervoer via de Veghelse spoorhaven. Nistelrode rook kansen. Een directe verbinding met spoor en water lag in het vooruit! Op 18 maart stemde de gemeenteraad dan ook in met vergunning "voor een stoomtram op het grondgebied dezer gemeente".

Nistelrode keek watertandend uit naar de tram: "Met den aanleg der lijn voor den stoomtram Osch-Vechel zal eerdaags een begin worden gemaakt; de benoodigde locomotieven zijn aangekocht en worden binnen kort te Vechel verwacht...". Ze kregen de toepasselijke namen Veghel, Uden, Oss en Nistelrode! Aan alles werd gedacht. Met het oog op veiligheid werd "het gebruik van wagens met naar buiten openslaande deuren of kleppen verboden". In Nistelrode werd een tramstation gepland met watervoorziening. Om druk op de ketel te houden. En dat was nodig.

De gestelde opleveringstermijn werd tot twee keer toe niet gehaald. De bouw van de tramlijn liep vertraging door de ingewikkelde aanleg van een trambrug over de Aa bij Veghel. Na twee proefritten tenslotte, werd de nieuwe stoomtramlijn in januari 1885 met veel feestelijkheden in Oss in gebruik genomen. Voor Nistelrode ging een wereld open. Zwaar beladen goederentrams denderden wekelijks door het dorp om de regionale industrie te voeden en overvolle passagierstrams schommelden richting Osse weekmarkten. Toen op een woensdagmiddag de stoomtram in Nistelrode ontspoorde, "waardoor de vele reizigers, die te Os ter markt waren geweest, hunne reis te voet moesten voortzetten", had men er vrede mee. Voor één keer was het weer even net als vroeger. 

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Boete voor de molenaar!

...Een eigengereide Kilsdonkse molenaar bezorgt grondeigenaren stroomopwaarts natte voeten. Bij gebrek aan wind, gaat het peil in de Aa omhoog voor stuwkracht van de watermolen...

De Kilsdonkse molen is wijd en zijd bekend. De zeldzame combinatie van een water- en windmolen maakt het bouwwerk tot een waardevol erfgoed. De gerestaureerde molen heeft geen invloed meer op de waterstanden in de Aa. De loop is veranderd. Dat was ooit anders. Op 4 maart 1856 bericht de Noord-Brabanter over de toestanden die "zeker molenaar uit de gemeente Dinther" veroorzaakt. 

Molenaar Cornelis van Aart houdt zich niet aan de eeuwenoude afspraak met Veghel dat de molen alleen in de winter mag malen. Van Aart maalt ook 's zomers. Als compensatie voor de niet altijd werkende windmolen. Hij heeft allerlei voorzieningen getroffen die de stroomopwaartse hooilanden in een drassige soep veranderen. Het regent klachten uit Veghel. Dinther komt in actie, constateert dat Van Aart zich niet aan de regels houdt en daagt hem voor het kantongerecht.

Molenaar Van Aart krijgt een boete van 100,- guldens aan zijn broek. Aangezien hij in hoger beroep gaat, wordt de zaak in Den Bosch voortgezet. In de Bossche archieven wordt een akte uit 1492 opgeduikeld waaruit blijkt dat Kilsdonk een wintermolen is. De rechtbank acht Van Aart strafbaar. Wie denkt dat daarmee de kous af is, heeft het mis. Van Aart heeft er maling aan. Ondertussen bemoeit de provincie zich met de kwestie, komen er stapels onderzoeken over te hoge waterstanden op tafel en wordt Van Aart meerdere malen beboet. Het leidt niet tot oplossingen.

Hoewel de provincie zich mild opstelt, vergist Van Aart zich in de standvastige houding van de gemeente Veghel die alles in het werk wil stellen om de waterafvoer in de Aa te verbeteren. Veghel trekt aan het langste eind. Na de dood van molenaar Van Aart blijven de erfgenamen met een onverkoopbare molen achter. Bij gebrek aan interesse wenden ze zich in 1880 tot Jonkheer Victor de Kuijper, burgemeester van Veghel en Erp.

Die grijpt zijn kans. Als eigenaar van Huize Zwanenburg in Dinther heeft hij wateroverlast aan den lijve ondervonden. Namens Veghel en Erp koopt hij de Kilsdonkse molen. Het verwijderen van sluizen, raderen en maalwerk luidt het definitieve einde in. Maar juist de door Veghel gemaakte tekeningen van het molenwerk worden later gebruikt bij de reconstructie van de watermolen. Die draait nu weer als vanouds. Zonder dat iemand natte voeten krijgt.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Veghels ziekenhuis breidt uit!

...Meer dan 100 jaar is Veghel het regionale centrum voor ziekenzorg. In 1956-1958 vindt een grootse uitbreiding plaats. Capaciteit: 225 bedden!...

Bernhoven laat Veghel momenteel zonder poli, maar wel met leeg ziekenhuisgebouw achter. Het huidige bestuur wil niet in stenen investeren in de plaats waar de regionale zorg groot werd. In 1956 is het wel anders! Geen bestuur op afstand of die vreemde naam Bernhoven. Nee, gewoon Dr. Driessen, de Zusters Franciscanessen en 'Sint Joseph'. 

Bovendien een keiharde investering in faciliteiten, dus ook gebouwen. Op dat moment is de grootse uitbreiding van het Veghelse ziekenhuis in volle gang. 'Wegens chronisch ruimtegebrek'. De 1500 heipalen zijn in de grond geslagen. Stevige fundamenten onder een levenswerk van de Zusters Franciscanessen. Want het in 1900 gestichte R.K. Sint-Joseph Gasthuis is inmiddels uitgegroeid tot 'modern geoutileerd ziekenhuis'. Hét streekziekenhuis wel te verstaan: 'De medische verzorging van 60.000 mensen uit Veghel, Dinther, Heeswijk, Nistelrode, Vorstenbosch, Schijndel, Sint-Oedenrode, Erp, Gemert, Boekel, Uden en Zeeland vindt hier zijn bekroning'.

De in 1945 aangestelde directeur-internist Dr. Willem Driessen stuwt het ziekenhuis met kracht op in de vaart der volkeren, altijd met het belang van de patiënt voorop. De hele medische verzorging neemt hij voortvarend ter hand. In tien jaar tijd zijn alle mogelijke specialismen aan het ziekenhuis verbonden: internist, chirurg, oogarts, neus- keel- en oorarts, huisarts, kinderarts, gynaecoloog en psychiater. Een medisch team dat mede ondersteund wordt door 84 verpleegsters, waarvan nog 24 zusters Franciscanessen. En al deze zorgzame mensen doen op meest creatieve wijze hun werk in de krappe behuizing. Uitbreiding is noodzakelijk voor de vestiging van poliklinieken, laboratorium, kinder- en gynaecologische afdeling.

Maar vooral de uitbreiding in capaciteit van 60 naar 225 bedden is enorm. Kosten: 2 miljoen gulden. Hoezo bezuinigen? Voor wat hoort wat. De nieuwbouw is immers de vrucht van moeizame arbeid en vele vergaderingen. Trouwens, Een nieuw verpleegstershuis met opleidingscentrum staat nog op het verlanglijstje. Dr. Driessen is duidelijk. Het Veghelse ziekenhuis moet ideaal zijn. Want een ideale eigen omgeving bepaalt sfeer en verhoogt cachet. De hele regio zal de vruchten plukken.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Vlag uit voor de goede Moordenaar

...De oudste regionale stoomtram tussen Den Bosch-Veghel-Helmond droeg de benaming Goede Moordenaar, vanwege het grote aantal dodelijke ongelukken op de lijn...

Hoewel de term HOV nog niet bestond, moet het idee van hoogwaardig openbaar vervoer destijds hetzelfde geweest zijn. Op 19 februari 1883 wordt de eerste stoomtramlijn in de regio voor het publiek geopend. Het is de tramlijn Den Bosch - Helmond. Tramstation De Gouden Leeuw in Veghel is vooralsnog het eindpunt, hoewel de aanleg richting Erp al een flink eind vordert. De verkeersontsluiting van het platteland wordt gevierd. 

Een groot aantal Bosschenaren doet de tram uitgeleide, als zij vol met belangrijke heren opstoomt richting Veghel. Onder 'prachtig weer, een frische lucht en een helder zonnetje' gaat de tocht over Berlicum naar Heeswijk. 'Men ontdekt menig schilderachtig plekje op dien weg' die ondertussen vol stroomt met toeschouwers. 'Van al de woningen uit den omtrek zijn de boeren met vrouw, kinderen en hun paarden naar den weg gekomen'. 

Het zorgt voor wildwest-taferelen: tientallen Heeswijkse boeren rijden op paarden rond de opstomende tram. In Dinther wordt de tram 'geestdriftig' onhaald en wordt het glas geheven. Maar wat is een openingstocht zonder ontsporing? Tussen Dinther en Veghel is het raak: twee wagens lopen van de rails. In alle opgewektheid worden de wagons met vereende krachten op de rails gezet. Op gaat het naar Veghel, 'het grootste en bloeiendste dorp van de gansche lijn'. 'Tegelijk met den kerktoren, daagt ook de dichte drom van Veghelaars op, die den tram komen binnenhalen.' 

De vlaggen hangen uit. Het dorp is leeggestroomd en verdringt zich langs de trambaan. En daar in Veghel mogen de belangrijke heren een toast uitbrengen. Op de koning, de minster, maar vooral op de autoriteiten die belangstelling tonen voor het ontsluiten van de Meierij. Men zal zich 'verwonderen over den spoedigen vooruitgang van dit gebied, want de Brabanters behooren tot de energiekste inwoners van ons land'. Handel en nijverheid zullen voordeel hebben bij de nieuwe ontsluiting. Dat deze stoomtram binnenkort in Veghel haar eerste dodelijke slachtoffer eist, kan niemand vermoeden. En er zullen er nog veel volgen. De tram als moordenaar. Maar dan wel een Goede Moordenaar. Want 'vur 'n klein bietje, witte! Kunder een heel eind inzitte!'

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Belgisch dorp verrijst op Udense hei

...Op 12 februari 1915 arriveren de eerste Belgische vluchtelingen vanuit Baarle-Nassau in het Udense Vluchtoord, het 'Belgische dorp' op de Udense heide...

Sinds 1915 heeft Uden een naam hoog te houden als het om vluchtelingenopvang gaat. Het neutrale Nederland krijgt tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) een grote vluchtelingenstroom te verwerken. Op de vlucht voor Duits geweld, klopt een miljoen Belgen aan voor asiel. Als blijkt dat de particuliere initiatieven de vluchtelingenstroom niet aan kunnen, grijpt de regering in. 

De vluchtelingen worden overgebracht naar barakkenkampen of 'Belgische dorpen'. Die zijn voorzien van een school, een postkantoor, een ziekenhuis, een kerk en soms zelfs een bioscoop. De Udense burgemeester Thijssen stelt direct zijn gemeente kandidaat voor de vestiging van zo'n 'vluchtdorp'. Ook de regeringscommissaris, jonkheer Ruys de Beerenbrouck, acht Uden geschikt om Belgische vluchtelingen op te nemen. Enkele duizenden, als het mogelijk is. Meer dan het totaal aantal inwoners van Uden!

De Udense raad is huiverig voor onrust en veiligheidsproblemen. Pas na een besloten raadsvergadering waar Ruys de Beerenbrouck toezeggingen doet, stemt de raad in. Het plaatselijke bedrijfsleven ziet wel brood in de komst van de Belgen. De locatie voor het 'vluchtdorp' is een stuk heide ten noorden van het dorp aan de klinkerweg Uden-Zeeland. In januari 1915 wordt in een mum van een tijd een compleet barakkendorp uit de grond gestampt.

In februari nadert het z'n voltooing. Een journalist schrijft: '...al heeft de ondervinding nog niet geleerd, dat het hier gevolgde systeem aan alle verwachtingen voldoet, toch zal een vluchtige schets van de in deeling van het onafzienbare terrein en de doelmatige inrichting der ontelbare hallen doen begrijpen met welk een practischen, nauwgezetten zin men hier is te werk gegaan.' De withouten woonbarakken ogen somber 'maar het oog bedriegt zich daarin, want zoodra men binnentreedt, voelt men als 't ware den open hemel boven zich, zoo vrij en hoog glooien de daken.'

Praktisch en schoon zijn de uitganspunten, met enige vorm van privacy. Uden is klaar om vluchtelingen op te vangen. Op 12 februari 1915 arriveren de eerste 28 vluchtelingen uit Baarle-Nassau in het Vluchtoord. De komende jaren zal de Udense heide hun thuis, hun Vluchtoord worden.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Vagebonden? Aan de andere kant van de grens!

...De haast ontoegankelijke Peel vormde de grens tussen Meierij, Ravenstein en Gemert...

De vreemdelingenangst doet het debat oplaaien. Versterken we de buitengrenzen of gooien we de binnengrenzen dicht? Die denkbeeldige grenzen als scheiding tussen goed en kwaad zitten al eeuwenlang tussen onze oren. Aangezien de Meierij "overstroomt is van vagebonden" vaardigde Den Haag op 1 april 1738 voorschriften uit.

In de Meierij van 's-Hertogenbosch moest worden opgetreden tegen "Brandstigters, Moordenaars, Doodslagers, Rovers, Straatschenders, Vagebonden, Knevelaars, Landloopers en Bedelaars". Een hele mond vol, voor wat men vreemdelingen noemde. Zwervend volk dat zich "onder den naem van Heidenen, Egiptenaren of diergelyke" ophield. Den Haag moest er niet aan denken dat dit volk overlast zou geven voor 'de goede ingezetenen en reizende luyden' en trof maatregelen.

De vreemdelingen moesten binnen twee weken de grens over. Wie bleef werd gegeseld. Wie 'de goede ingezetenen' lastig viel, werd gebrandmerkt. En voor ernstiger delicten stonden doodstraffen op de rol. Dat was ferme taal! Aan de plaatselijke schepenbanken de zware taak om dit klusje te klaren. Den Haag had daarvoor een premiestelsel in het leven geroepen. Op het hoofd van elke vagebond stond een prijs. Iedereen, jong en oud, mocht de vagebonden oppakken. Legde de vagebond het loodje? Geen probleem, want de doodslager ging vrij uit. Klopjachten moesten leiden tot meer arrestaties. De Meierijenaars waren verplicht medewerking te verlenen. De Hoogschout kon zelfs de Bossche schutterij inzetten.

Het klonk allemaal mooi, maar in werkelijkheid was het lastig om de regels strikt uit te voeren. Onze regio was een staatkundige lappendeken waarvan de grenzen door haast ontoegankelijke Peelmoerassen liepen. Middels klopjachten werd het gebied periodiek uitgekamd. In april 1750 had de grootste plaats. Een kordon van 1.236 mannen kamde vanaf Veghel tot Lommel de Meierijgrens uit. Een maand later hadden soortgelijke klopjachten plaats in het Land van Ravenstein en de Commanderij Gemert. De 'vangst' hield niet over. Gebrek aan samenwerking tussen de landjes gaf de vagebonden vrij spel in het grensgebied. Maar ach, wat zou het. Als ze maar aan de andere kant van die grens bleven.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Mars-fabriek in Veghel in grote problemen

...De splinternieuwe Mars-fabriek én de brandweerwagen van Jan Jilesen vielen ten prooi aan de vlammenzee...

In de vroege avond van 29 januari 1963 loeien de sirenes. In de kap van de in aanbouw zijnde Mars-fabriek in Veghel is tijdens werkzaamheden brand uitgebroken. De montage van de sprinklerinstallatie is nog in volle gang. De aanwezige werklieden proberen daarom zelf het vuur te blussen. Tevergeefs. Het vuur verspreidt zich zo snel, dat zelfs één van de toegesnelde Veghelse brandweerwagens ten prooi valt aan de vlammen. 

Zevenduizend vierkante meter fabriekshal op het nieuwe industrieterrein De Dubbelen staat vervolgens in lichterlaaie. Met behulp van de brandweerkorpsen van Erp, Heeswijk-Dinther en Uden voorkomt men dat het kantoor, ketelhuis en transformatorstation met de voorraad stookolie in rook opgaan. Twaalf stralen zijn nodig voor het bluswerk. Het is niet alleen afkomstig uit brandkranen, maar ook uit de bevroren Zuid-Willemsvaart. Daar zijn gaten in het ijs gehakt. Het eveneens via het ijs toegestroomde publiek hoort "boven het geluid van het knetterende vuur...af en toe het beangstigende ontploffen van zuurstofflessen".

De schade is niet te overzien. Ze wordt op ten minste zeven miljoen gulden geschat. De zojuist geplaatste peperdure fabrieksinstallaties zijn in rook opgegaan. En dat terwijl de fabriek binnen enkele maanden in gebruik zou komen om de gehele Europese markt van Mars-producten te voorzien. Maar leidinggevende Forrest Mars jr. zit niet bij de pakken neer. Direct na de brand worden de plannen voor de heropbouw voortvarend opgepakt.

Onvoorstelbaar: nog vóór Kerstmis 1963 rolt de eerste Mars van de band. Om 'n vergelijkbaar rampscenario in de toekomst te voorkomen, stuurt Forrest Mars sr. aan op oprichting van een bedrijfsbrandweer. Wie de verwrongen hoop staal van 29 januari 1963 bekijkt, kan zich amper voorstellen, dat de Veghelse vestiging ondertussen is uitgegroeid tot één van de grootse chocoladefabrieken ter wereld. Dankzij 1.200 werknemers rollen dagelijks 27 miljoen snoepjes en repen van de band. In de komende tien jaar zal er voor honderd miljoen euro geïnvesteerd gaan worden. Forrest Mars jr. begon er letterlijk met een verhitte start, maar is uiteindelijk "extreem trots op wat ze in Veghel hebben bereikt".

 Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Heeswijk en Dinther kun je niet combineren

...Heeswijk én Dinther samen één gemeente? In 1965 leidde mogelijke samensmelting van beide kernen tot heftige emoties...

In januari 1965 gooit Herman Breukel, burgemeester van de twee zelfstandige gemeenten Heeswijk en Dinther, de knuppel in het hoenderhok. Hij stelt voor om van de steeds verder aan elkaar groeiende dorpen één gemeente te maken:"...door de combinatie kunnen allerlei diensten worden op- en uitgebouwd, aanvankelijk goedkoper, later vooral beter." 

De Dintherse raad is unaniem positief. In Heeswijk daarentegen, lopen de gemoederen hoog op. Vooraanstaande inwoners mobiliseren zich in het actiecomité Heeswijks Belang tegen de voorgenomen samensmelting met Dinther en verzamelen duizend handtekeningen tegen de toekomstige "Dintherse overheersing", want "die kunnen er alleen maar beter van worden". "Heeswijk heeft iets te bieden: zijn kasteel, zijn abdij, zijn openluchttheater. Dinther heeft niets". Behalve dan een industrieterrein en de meerderheid van de gezamenlijke inwoners. En dat zou volgens Heeswijk in hun voordeel gaan werken als meerderheid in de raad.

"De mentaliteit is heel verschilllend" aldus het actiecomité. "Heeswijk en Dinther kun je niet combineren". Maar de Hogeschool Tilburg weerlegt dat met de opmerking dat de helft van de inwoners zich pas ná 1957 in de dorpen heeft gevestigd. De plaatselijke grootmachten gooien zich ook in de strijd. Het actiecomité weet zich gesteund door de kasteelheer, baron Van den Bogaerde van Terbrugge, heer van Heeswijk en...heer van Dinther. De Nobertijnen op de abdij van Berne juichen een samengaan juist toe. En burgemeester Breukel? Hij moet als voorzitter laveren tussen beide gemeenteraden. De naamgeving van de nieuwe gemeente loopt ook hoog op.

De burgemeester ontvangt enveloppen met stront en er worden vernielingen aangericht. De Vaste Kamercommissie die de dorpen een bezoek brengt, is dan ook "pijnlijk getroffen door heftigheid en haat". De Heeswijkse raad draait het fusievoorstel zelfs terug! In 1968 hakt de Tweede Kamer de knoop door in deze "tragikomedie". Heeswijk en Dinther kun je weldegelijk combineren. Ze vullen elkaar aan op recreatief en industrieel vlak. Beide dorpen worden per 1 januari 1969 samengevoegd tot de nieuwe gemeente Heeswijk-Dinther. Met Plein 1969 als middelpunt.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Veghel biedt asiel aan Udenaren op de vlucht

...Prins Ottavio Piccolomini, hertog van Amalfi. Aanvoerder van het keizerlijke Kroatenleger joeg inwoners van het Land van Ravenstein op de vlucht...

Overal waar mensen in nood zijn, zoeken zij een veilig heenkomen. Het jaar 1635 is voor onze regio één van de meest chaotische perioden uit de geschiedenis. Veghel in de Meierij op dat moment een twistappel tussen Spanje en de Republiek, Uden in het Ravensteinse een bezit van het Duitse huis Palts-Neuburg. Twee dorpen, voor elkaar buitenland, in een regio waar Tachtigjarige en Dertigjarige oorlog elkaar raakten. Net zoals tijdens de huidige vluchtelingencrisis werden de menselijke waarden op de proef gesteld. En net zoals nu, weerhielden grenzen niemand om een veilig thuis te zoeken.

In oktober 1635 overleed in Veghel de Udense Elisabeth Leesten, een "vluchtelinge". Zij had huis en haard verlaten voor de wreedheden van de keizerlijke soldaten die eind oktober het Ravensteinse de stuipen op het lijf joegen. Met Gennep als uitvalsbasis terroriseerden de Kroaten van generaal Ottavio Piccolomini nietsontziend het Maas- en Peelgebied. "So hebben die Crauwaten op Volckel over 22 huijsluy iammerlijck sonder genaden doot geslagen ende ettelijck gevangen" schreef de Udense pastoor in het kerkregister.

De gruwelijkheden in Volkel deden een deel van de Udenaren de benen nemen. Ze vonden van oktober tot december een veilig onderkomen in de Meierij. Veghelaren boden onderdak aan mensen uit Uden, Gassel en Neerloon. Niet iedereen keerde terug naar huis. Acht vluchtelingen bliezen hun laatste adem uit in ballingschap. Onder hen ouden van dagen, gebrekkig of bezweken door extreme uitputting of besmettelijke ziektes.

Ondertussen slaagden de Veghelaren er in om bij Piccolomini een sauvegarde te krijgen, een vrijbrief die bescherming bood tegen zijn Kroatenleger. Het dorp had daar diep voor in de buidel moeten tasten. De keizerlijke Kroaten vochten dan wel voor katholieke Spaanse zijde, maar vertrouwen deden de Veghelaren hen allerminst. Ze zochten hun heil in Sint-Oedenrode. en vroegen de schout van Peelland of "die van Roy ons hier soude comen helpen wacken voor de Krouaten". Over solidariteit gesproken.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Censuur doet krant toontje lager zingen

...Koning Willem I probeert de groeiende oppositie in de pers de kop in te drukken...

Het jaar 1829 staat bol van politieke onrust in het zuiden des lands. Uit onvrede over de anti-klerikale politiek van koning Willem I verschijnt op katholiek initiatief het dagblad De Noord-Brabander, voorloper van het huidig Brabants Dagblad. 

De "rustverstorende" Noord-Brabander onderhoudt contacten met liberaal-katholieken in het zuiden en publiceert citaten uit de oppositiepers. Ze wordt kritisch gevolgd door de gouverneur van Noord-Brabant die de inhoud bestempelt als "vuilaardige artikels van eigen opstel, welke strekken om haat, afgunst en misgenoegen onder de ingezetenen te verwekken". 

Wanneer de koning op 11 december bij wet de persvrijheid wil beperken, jaagt hij katholieken en liberalen op de kast. Ze starten een petitie-beweging. Nog diezelfde dag komt er vanuit Oost-Brabant een stroom van verzoekschriften op gang. De katholieke identiteit blijkt de belangrijkste drijfveer. De dorpsbesturen, geestelijkheid en voorname inwoners dringen aan op wijzigingen van het regeringssysteem, waaronder vrijheid van onderwijs, godsdienst en drukpers. Zeeland heeft vooral moeite met de "uitstervingsbesluiten" voor de kloosterorden, terwijl Uden aanstuurt op het herstel van de bisschoppelijke hierarchie. Veghel telt het hoogste aantal steunbetuigers aan de petities.

Ongetwijfeld een signaal naar dorpsgenoot en grootgrondbezitter jonkheer Josephus de Kuyper. Die was van 1822-1826 statenlid voor het kiesdistrict Sint-Oedenrode. Onvoorwaardelijke steun aan het regeringsbeleid levert hem in 1829 een adellijke titel op, maar zijn katholieke achterban laat hem in de steek. In augustus 1830 breekt de Belgische Opstand uit. De onafhankelijkheidstrijd van België laat niets over van de oppositiebeweging in Noord-Brabant. Nog vóór de militaire bezetting, kruipt ze in haar schulp. Het dagblad De Noord-Brabander moet een toontje lager zingen. Gouverneur des Konings, Van de Bogaerde van Terbrugge te Heeswijk, stelt de krant onder censuur. Ze droeg te veel bij aan het zelfbewustzijn van de zuidelijke, vooral katholieke bevolking. "Belagchelijk".

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Het gaat om praktisch en klantvriendelijk

...De samenvoeging als hamerstuk: oud-Burgemeester Kooijmans van Erp overhandigt de Erpse voorzittershamer aan de nieuwe burgemeester Keijzer... 

Het is tweeëntwintig jaar geleden, dat de zelfstandige gemeente Erp ophoudt te bestaan. Erp gaat samen met Veghel en delen van Uden en Sint-Oedenrode één gemeente vormen. Het is een uitwerking van de commissie Schampers die de provincie Noord-Brabant het advies geeft de centrumgemeenten (o.a. Oss, Uden, Veghel) te versterken. 

Soepel gaat het niet, omdat allerlei politieke belangen een rol spelen. Vanaf 1991 zijn Erp en Boekel plannen aan het vormen om samen te gaan. In de Tweede Kamer wordt dit plan in 1993 afgeschoten. Zowel PvdA, D66, GroenLinks als VVD stemmen voor versterking van de krachtige industriegemeente Veghel. VVD-er Franssen: "De oriëntaties van Erp op Veghel zijn voluit aanwezig. Erp heeft bovendien een industriële oriëntatie en zou bij een gemeente als Veghel niet misstaan". 

Grote teleurstelling bij de Erpse gemeenteraadsfracties. Boekel heeft het nakijken. In de Eerste Kamer is het wetsvoorstel Erp-Veghel een hamerstuk. In sneltreinvaart wordt de herindeling vier maanden later een feit en treedt de doortastende Keijzer als burgemeester aan. De bevolking loopt niet te hoop, zoals de politiek constateert. De ronde van het Brabants Dagblad door Erp levert weinig spectaculaire sentimenten op: "Ik denk dat het beter is, omdat iedereen met winkelen en schoolgaan gericht is op Veghel" en "Alle ondernemers hier zijn blij dat het toch Veghel is geworden, want het ondernemersklimaat daar is veel beter dan hier in Erp". 

Wanneer BD in 2007 een tweede ronde door Erp houdt, zijn de reacties positef over de wijze waarop zaken professioneel geregeld worden, het ondernemersklimaat en de investering in de kleine kernen. BD concludeert: Erp is goed af met Veghel. En zoals een Erpenaar verwoorde: "De hechte samenleving van vroeger is gebleven en is misschien zelfs nog hechter geworden". Heeft burgemeester Keijzer dan toch gelijk? Keijzer noemt de sentimenten van herindeling "inhoud en diepte die geen eeuwigheidswaarde heeft. Maar de plaats waar het gemeentehuis staat is echt niet zo belangrijk, want hoe vaak moet een mens daar nou heen? Een praktisch en klantvriendelijk bestuur, daar gaat het om".

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Zijtaart had ooit 'zuidelijke variant'

...De grintweg vanaf Den Bosch gaat bij Sluis 4 het kanaal over en loopt tot Sluis 5 bij Keldonk aan Zijtaartse kant...

De mogelijke komst van een zuidelijke omlegging van de N279 bij Zijtaart zet momenteel de verhoudingen op scherp. Het Zijtaarts standpunt is helder: geen omleiding N279. De aanleg van asfalt zo dicht bij het dorp gaat ten koste van leefbaarheid. Dat was 120 jaar geleden wel anders.

De eerste verharde variant van de rijksweg, een grintweg tussen sluis 4 en 5, ligt aan de Zijtaartse kant van het kanaal. Wie in 1884 van Den Bosch naar Helmond reist, moet langs Zijtaart af. De Veghelse ANWB-richtingwijzers geven niet voor niets aan: "Helmond, brug over dan links". De Keldonkse ophaalbrug leidt het verkeer 4 kilometer verderop weer naar de overzijde. Waarom een rijksweg op zuidelijke kanaaloever?

Volgens de hoofdingenieur van Provinciale Waterstaat dient dit "het belang der gehuchten Sijtaart en Doornhoek". De nieuwe rijksweg biedt uitstekende kansen voor verdere ontsluiting en verbinding met de grintweg van Sint-Oedenrode naar Lieshout.  Zijtaart weet in december 1884 de Veghelse raad te overtuigen in te stemmen met de aanleg van een kunstweg vanaf de rijksweg over het kerkdorp naar Zondveld. Het gaat gepaard met de gebruikelijke discussies over hoge kosten en provinciale subsidies. Er heerst twijfel over een grint- of keiweg. In Eerde is zowel een grint- als keiweg. Ze rijden er in dezelfde voertuigen als te Zijtaart en geven er de voorkeur aan de keiweg. Dus komt er een keiweg. Gemeenteraads- en statenlid Manders sleept een provinciale subsidie van 28.000,- gulden binnen.

De aanleg kan beginnen. Zijtaart is in jubelstemming. De pastoor schrijft: "Lang, zeer lang, had men verlangend daarnaar uitgezien. Velen hadden zich beijverd om de weg te verkrijgen". Vijftig jaar lang blijft Zijtaart met de grintweg verbonden. Tot de overheid in 1934 plannen ontvouwt voor aanleg van de rijksweg op noordelijke oever. Ongenoegen in Zijtaart, dat haar directe aansluiting met het provinciale wegennet dreigt te verliezen. In de Veghelse raadsvergadering vraagt men zich af wat B&W hier tegen kan doen. Weinig. Destijds geen spandoeken, enkel een formele brief. De overheid blijkt doof voor het Zijtaartse verzoek. Tot op heden volgt de N279 de 'noordelijke variant'.

Dit verhaal stond eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door:

Rolf Vonk

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Niet alle stormen krijgen een naam

...storm tussen Veghel en Sint-Oedenrode in 1917...

Superstorm Sandy houdt de gemoederen in de Verenigde Staten flink bezig en gezien de vergaande gevolgen is dat heel begrijpelijk. Maar niet alle stormen krijgen een naam, zo blijkt uit het speurwerk van Rolf Vonk. Rolf stuurde het volgende verhaal naar het BHIC.

"De Katholieke Illustratie van september 1917 toont een serie foto’s over stormschade tussen Sint-Oedenrode en Veghel. In de Nieuwe Tilburgsche Courant van augustus 1917 vond ik een vermelding over het noodweer. Wat was er aan de hand? Op woensdagmiddag 28 augustus 1917 rond vier uur brak er boven Veghel en Sint-Oedenrode een geweldige wolkbreuk los. Een flinke hagelslag was het gevolg. Berichten uit Veghel vermelden voor 23 augustus een noodweer “zooals ouden van dagen naar hun zeggen nog nooit beleefd hebben”.

Hagelstenen zo groot als eieren, brachten grote schade aan veld- en tuingewassen. Honderden ruiten sneuvelden door het noodweer. Alleen al bij het klooster van de zusters Franciscanessen 150 stuks! Met name tussen Veghel en Sint-Oedenrode in het hart van het populierenland ging het tekeer. Daar werden talrijke zware bomen door de storm uit de grond gerukt “en maakten gaten van 2 meter middellijn in de weg”. Honderden populieren werden geveld en versperden de wegen. Ook de Meierijsche Tram die zojuist onderweg was van Sint-Oedenrode naar Veghel ondervond grote vertraging. Weet iemand meer over deze storm?"

...de ravage die de storm achterliet...