Van het Wilde Westen naar Huisseling

...portret van pater Van den Elsen...

“Globalisering” is een begrip dat je tegenwoordig overal tegenkomt. Logisch ook, want gebeurtenissen in andere werelddelen hebben gevolgen voor het dagelijks leven in, bijvoorbeeld, Huisseling. Maar dat verschijnsel deed zich ook vroeger al voor.

We gaan even terug naar het laatste kwart van de 19e eeuw en werpen een blik op de Verenigde Staten. Daar hebben kolonisten het grootste deel van het legendarische “Wilde Westen” in bezit genomen. In hun voetspoor volgen spoorwegmaatschappijen, die tienduizenden kilometers rails aanleggen, waarmee het onmetelijke land wordt ontsloten. De kolonisten gaan op grote schaal graan verbouwen op van nature al vruchtbare grond. Het is roofbouw, maar de productiekosten zijn minimaal. Supergoedkoop graan vindt vervolgens per trein en schip zijn weg richting Europa, waar de graanprijzen een fikse duikeling maken. Veevoer wordt daardoor goedkoper, zodat overal in de wereld de veestapel groeit. En dat heeft weer tot gevolg dat ook de prijzen van slachtvee en zuivel dalen.

Terug naar Nederland, dat tussen 1880 en 1900 als bijna enig West-Europees land de grenzen openhoudt voor goedkope invoer uit het buitenland. De agrarische sector betaalt het gelag in de vorm van een onvervalste landbouwcrisis, ook hier in de Maaskant. Veel boeren trekken naar de steden en worden fabrieksarbeider. Maar de sector herpakt zich. “Samenwerking” is het toverwoord: overal in het land worden boerenbonden opgericht. Zeker in Brabant gebeurt dat op christelijke – lees: katholieke – grondslag, waarvoor vooral de Norbertijner pater Gerlachus van den Elsen zich sterk maakt: de Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond (NCB, 1896). Tijdens een congres in ’s-Hertogenbosch wordt betoogd dat anders “het socialisme, na de steden geëxploiteerd te hebben, zich zal begeven naar het platteland.”

...Albertus van de Wiel...

Op 8 maart 1897 krijgt Huisseling een eigen afdeling van de boerenbond. Macharen en Nistelrode zijn eerder, maar daar hebben ze geen voorzitter zoals in Huisseling. Albertus van de Wiel is ook gemeentesecretaris en later burgemeester. In de 27 jaar van zijn voorzitterschap stijgt zijn ster binnen de NCB. Zo wordt hij in 1898 directeur van de Onderlinge Brandverzekering van de NCB, later tevens van de Hagelverzekering. Daarmee is hij een van de grondleggers van Interpolis! Vooral dankzij hem steekt Huisseling in agrarisch Brabant net even boven de rest uit!

Dit verhaal verscheen eerder in Brabants Dagblad

Geschreven door: 
Henk Buijks

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 
- Komt de Beerse Maas terug?
- De Hertogswetering

Let op: we gaan verhuizen!

Hopelijk heb je deze blog met plezier gelezen. Maar let op: woensdag 15 juni verschijnt onze laatste bijdrage op deze blog. Daarna verschijnen er bijna dagelijks nieuwe verhalen op onze website; die verhalen vind je via www.bhic.nl/verhalen Volg je de blog via rss-feed? Meld je dan voor onze nieuwsbrief want daarin vind je onze beste verhalen overzichtelijk terug. Hopelijk zien we je daar weer! Bedankt alvast voor je aandacht!

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Stap op de paardentram naar Den Bosch

Het begon allemaal met een rood lijntje op een oude kaart van Den Bosch. “Dat prikkelde mijn nieuwsgierigheid”, vertelt Bosschenaar Bob van Boekel. De rode lijn bleek een tramlijn en Van Boekel reconstrueerde de geschiedenis van deze paardentram. Het leidde uiteindelijk tot dit Youtube-filmpje dat inmiddels veel wordt bekeken.

Want via het filmpje kun je instappen op tramlijn 37, bij conducteur Martinus Brandenburg die het woord ook rechtstreeks tot je richt. Op die manier rijd je met de paardentram van Vught naar Den Bosch, en dat allemaal zo rond 1900. “Met dat lijntje op de plattegrond in mijn achterhoofd ben ik in de archieven op zoek gegaan naar foto’s van paardentrams. Alle trams hebben een nummer en zo kun je weer achterhalen welke route tram nummer 37 reed. Toen ik op internet conducteur Martinus Brandenburg tegenkwam, wist ik dat ik mijn hoofdrolspeler had gevonden.”

Op het filmpje neemt Brandenburg de kijker mee op de route, langs mooie plekken in de stad. “Ik vond online de kleinzoon van Brandenburg die me weer aan extra foto’s kon helpen. Als je het verhaal laat vertellen door een bestaand persoon, wordt het geheel veel levendiger. Dat is ook een veel gehoord compliment.” Want dit filmpje werd al meer dan 1500 keer bekeken. “Ik maak ze in eerste instantie voor mezelf maar het werkt natuurlijk wel heel motiverend om te merken dat het aanslaat bij een groter publiek.” Als lid van een filmclub is Van Boekel gewend om materiaal mooi in beeld te brengen. “Met mijn voorliefde voor geschiedenis is het maken van dit soort filmpjes een ideale combinatie.” Het maken van een dergelijke productie kost heel wat uurtjes, weet Van Boekel. “Ik kan daar zo maar honderd tot tweehonderd uur mee kwijt zijn. Maar als het je hobby’s is, maakt dat ook niets uit.”

...fragment uit het filmpje over lijn 37...

Als 67-jarige weet Van Boekel prima de social media te vinden voor het verspreiden van zijn materiaal. “Het Facebook-deel neemt mijn vrouw voor haar rekening, hoor. Dergelijke kanalen bieden veel voordelen: je kunt je product aan een veel groter publiek laten zien. En mensen kunnen er ook weer op reageren: die interactie maakt het ook interessant.” Inmiddels is Van Boekel al wel druk bezig met een nieuwe film. “Ik ga er nog niets over vertellen, behalve dat het zich in Den Bosch afspeelt. Sinds 1852 woont onze familie in Den Bosch; de zesde generatie heeft zich hier ook gevestigd”, vertelt hij niet zonder trots. “Het is zo’n mooie stad: daar kun je nog talloze films over maken.”

Geschreven door:

Marilou Nillesen

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Aangenomen met algemene stemmen

- Krachtige kanonnen 

De beste verhalen via e-mail ontvangen?

Documentaire over Marietje Kessels

Ze werd maar 11 jaar oud maar ook bijna 115 jaar later houdt ze de gemoederen bezig: Marietje Kessels. In 1900 werd ze verkracht en vermoord in de Heilig Hart Kerk in Tilburg. De moordzaak leeft nog steeds in Tilburg mede doordat er nooit een dader kon worden aangewezen. Verslaggever Sonny Mathura en cameraman Hugo Muffels gingen onder meer op onderzoek bij het BHIC en maakten een driedelige documentaire.

Enkele jaren geleden verscheen het boek De moord op Marietje Kessels. Dat deed de nodige stof opwaaien. Hierin stelt het nichtje Godelieve Kessels dat de Tilburgse pastoor George van Zinnicq Bergmann in 1900 de geruchtmakende moord op het 11-jarige meisje Marietje heeft gepleegd. 

Zij spraken Ed Schilders, advocaat Pieter van Dun en bezochten het Marietje Kessels Project. Daarnaast gingen ze ook zelf op onderzoek uit in het Tilburgs Archief en het BHIC. Benieuwd wat zij hebben gevonden? Bekijk dan de aflevering één, twee en drie terug via YouTube. 

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- De naam van Marietje Kessels leeft voort
- Oudste kerkhof

Nieuw leven voor oude foto's!

...van oud naar nieuw door de Koornstraat...

Hoe mooi is het als oude foto's nieuw leven wordt ingeblazen? Kijk mee met wat studente Ivy Mik deed met een aantal foto's van het BHIC en lees meer over de totstandkoming van dit project. 

Vertel eens iets over jezelf.

Ik ben Ivy Mik, 18 jaar en ik studeer Fotografie niveau 4 op het Koning Willem 1 College in Den Bosch. Ik zit nu in het tweede leerjaar en in dit jaar krijgen de studenten een stage periode van tien weken. Ik loop stage bij Thomas Segers fotografie.  Ik houd mij als fotografe veel bezig met surrealistische fotografie, beeldmanipulatie en retouchering.

...bevrijdingstaferelen in hedendaagse Molenstraat...

Hoe ben je precies tot dit idee gekomen?

In de tijden dat ik niet mee kon met Thomas naar locatie, heb ik een eigen project opgesteld. Dit project had als concept om nieuwe foto's te maken van de exacte locaties van oude, gearchiveerde foto's. De foto's zijn daarna samengevoegd, dit geeft een soort flashback gevoel. Mijn inspiratie kwam uit willekeurige foto’s van vroeger (bijvoorbeeld hele oude foto’s van mijn moeder toen zij kind was). Ik vroeg mijzelf wel eens (onbewust) af als ik een oude foto zag hoe het er nu uit zou zien. Deze vragen inspireerden mij om dit zelf uit te zoeken. En zo kwam ik tot het idee om de oude foto met de nieuwe te combineren. Zodat mensen precies konden zien hoe het er vroeger uit zag, en hoe het er nu uit ziet. In één beeld.

Hoe kwam je bij onze site te recht?

Ik was aan het zoeken voor foto’s van Oss rond 1900 tot ongeveer 1990. Ik kwam toen uit bij de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum. Hier vond ik verschillende beelden die mij als Ossenaar bekend voor kwamen en die ik wel graag wou gebruiken voor het project.

...van 1931 naar 2013 in de Monsterstraat...

Heb je zelf iets met oude foto’s?

Ja, zeker. Ik heb altijd al een interesse gehad in die prachtige, contrastrijke zwart-wit beelden van vroeger. Specifieke onderwerpen die mij interesseren, zijn vooral surrealistische fotografie uit de 20^e eeuw en (soms afstotelijke) beelden uit verschillende oorlogen van vroeger.

Is het lastig om tot dit eindresultaat te komen?

Ik gebruik de magiedoos van de 21^e eeuw; Photoshop. Het zal voor velen moeilijk te begrijpen zijn wat ik precies heb toegepast, tenzij zij bekend zijn met Photoshop en haar talrijke functies. Ik heb met heel veel laagmaskers gewerkt. Om het even makkelijk uit te leggen, kun je een laagmasker vergelijken met een spons. Je hebt twee beelden op elkaar gelegd, waarna je op het bovenste beeld gaat ‘poetsen’. Net zo lang tot je het beeld zo hard hebt gepoetst dat het stuk is gegaan op de plek waar je hebt gepoetst. Je ziet nu het onderste beeld er door heen.  Dit is eigenlijk het zelfde principe met een laagmasker. Alleen werk je in Photoshop natuurlijk met digitale beelden.

...2 fietsers, 1 straat, 25 jaar tijdverschil (1986-2013)...

Wat vind je zelf van het resultaat? (Ben je er net zo enthousiast over als wij? ;-)
Ik ben tevreden over het eindresultaat zoals het er nu uitziet. Ik heb als ik er naar kijk het gevoel dat ‘oud’ en ‘nieuw’ in elkaar overvloeien. Dit is ook wat ik wilde bereiken. Met deze serie hoop ik dat mensen te weten komen hoe het er vroeger uit zag op die plek, en hoe het er nu uit is komen te zien.

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Koornstraat in 1936
- De magie van de fotografie

Jan, Pier, Tjores en Corneel die hebben baarden

In het straatbeeld was het al te zien: de baard is weer terug van weggeweest. Minister Plasterk - deze week nog te gast in Den Bosch - onderstreept die trend door zijn eigen transformatie. Maar wij van het BHIC weten het inmiddels: eens wordt alles weer retro. Kijk maar mee.

In oude kranten vinden we heel soms een verklaring voor de gezichtsbeharing van de mannelijke bevolking. Zoals in De Graafsche Courant van 4 november 1908 in Beugen. “Sedert het vertrek van den kleermaker-barbier zitten velen in ons dorp waarlijk verlegen met hun… baard. Aan de vele ruige gezichten kan men spoedig bemerken dat het hapert aan een goede scheerbaas. Sommige trachten nu zelve het scheermes te hanteren, al kost hen dit ook vrij wat moeite en soms bloed. Anderen, die voor deze zelfoperatie terugschrikken, maken ’s zaterdags een reisje naar Boxmeer om daar geschoren te worden. Wanneer zal zich te Beugen weer een flinke barbier komen vestigen?"

Maar doorgaans is er geen verklaring voor de opkomst voor de baard in de archieven terug te vinden. Gelukkig hebben we de foto's nog...

...man uit Reek, rond 1900?...

...Vught, 1945, pater Valenus...

...Vught, 1972, foto gemaakt bij Heuvelstaal...

...foto uit Schijndel, jaren tachtig?...

En zat het ookal weer met Jan, Pier, Tjores en Corneel? (Meezingen is toegestaan :-))



Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Baarden in Beugen
- Kapper de Kolster

"Mijn klein Louisje"

Soms ben je op zoek naar iets, maar valt je blik plotseling op iets anders dat je aandacht vasthoudt. Zoals deze oude ansichtkaart uit Veghel die "Wieske" van haar teerminnende ouders kreeg rond 1900.

De in mooie, zwarte krulletters geschreven tekst vertelt het ontroerende verhaal van een meisje dat haar verjaardag alleen op kostschool viert. Geen groot feest met taart, slingers en ballonnen. Ook geen warme omhelzingen van haar ouders, broertjes en zusjes of bezoek van opa en oma die haar op deze feestelijke dag verwennen met cadeautjes en verrassingen.

Maar wat ze wél krijgt, is een mooie kaart van haar moeder: “Wel gefeliciteerd op Uw geboortendag. Ik hoop dat Gij hem nog zeer dikwijls moogd vieren in dezelfde onschuld als nu, dat Gij een brave meid moogd worden en in eer en deugd moogd opgroeien.” Vermoedelijk zit het meiske in Schijndel bij de Zusters van Liefde van Schijndel. De mooie pentekening van de St. Lambertuskerk op de Markt in Veghel verklapt dat de familie van Louisje in Veghel woont. Ook komen we te weten dat huisvriend Bertus Jan Verhoeven wel twee uur bij de familie op bezoek is geweest en uitleg heeft gegeven over de op handen zijnde Schijndelsche reis… (naar Louisje natuurlijk!). Je moet weten dat het rond 1900 een hele klus was om van Veghel naar Schijndel te reizen.

Kinderen werden in die tijd ook al een beetje verwend met attenties en cadeautjes blijkt, want “als Jan met de kar komt, zal ik hem wat mee geven, ook brengt Papa wat voor U mee uit Kevelaar.” 

Kijk eens naar onze online geschiedenisboekjes van Veghel en Schijndel voor meer foto's en verhalen.

Leeftijdgenootjes van Louisje (het gezin Van de Hoogen uit Cuijk, rond 1900)

De naam van Marietje Kessels leeft voort

Het kersverse boek De moord op Marietje Kessels doet de nodige stof opwaaien. Hierin stelt het nichtje Godelieve Kessels dat de Tilburgse pastoor George van Zinnicq Bergmann in 1900 de geruchtmakende moord op het 11-jarige meisje Marietje heeft gepleegd.

Een van onze vaste BHIC-bezoekers Henk Ruijs stuurde ons enkele dagen geleden het bidprentje van Marietje op. Hij schrijft erbij: "Vanmorgen stond er weer een ingezonden brief in het Brabants Dagblad over de zaak Marietje Kessels. Iemand die het opnam voor de pastoor. Hoewel het natuurlijk een zeer trieste gebeurtenis was, destijds, heeft het wel een zeer hoog Agatha Christie-gehalte.

Wie heeft het gedaan? Alle ingredienten zijn aanwezig: een onschuldig vermoord meisje, de pastoor, de koster, de schilder (die vanwege zijn "geringe komaf" natuurlijk bij voorbaat al verdacht is), de rijke, godvruchtige fabrikant, socialistische kringen in welke de pastoor bij voorbaat al verdacht is, de geheime gezanten uit Rome, etc. Agatha had het niet kunnen verzinnen.

Fascinerend en daarmee ook zeer begrijpelijk dat deze kwestie tot op de dag van vandaag de gemoederen bezig houdt. Hoe spijtig ook dat toen een jaar geleden het testament van Van Zinnicq - Bergmann na 100 jaar geopend mocht worden, er geen schuldbekentenis in zat.

Velen hadden daar op gehoopt en ook ik was zeer benieuwd. Maar daarmee zou de zaak eindelijk opgelost zijn en ergens, ergens zou dat toch ook wel weer jammer zijn. Want zo blijft de fascinatie in stand. Maar goed, het blijft natuurlijk om een verkracht en vermoord klein meisje gaan, laten we dat vooral niet vergeten."

Het Regionaal Archief Tilburg heeft een mooi Youtube-filmpje gemaakt over Marietje Kessels. En wist je trouwens dat er in het onderwijs weerbaarheidsprojecten worden gegeven onder de naam van Marietje Kessels? Ookal heeft het meisje er zelf niets aangehad, haar naam leeft voort.

Beurs gevonden? Gauw een kalf kopen!

Achter de kille letters van de rechtbank gaat vaak een persoonlijk drama schuil. Ookal is het strafbare feit niet zo heel erg groot. Maar hoelang droomt Dina Kerkhof al van een eigen kalf? En hoe ver is zij bereid daarvoor te gaan?

In het vonnis van de Arrondissementsrechtbank in Den Bosch lezen we wat er op die mooie lentedag 7 mei 1900 in Den Dungen precies gebeurt. De negenjarige Leentje vindt een portemonnee met flinke inhoud. Tien guldens, vier rijksdaalders, twee guldens, twee kwartjes, een dubbeltje en vijf centen. Om precies te zijn 22 gulden 65. Leentje brengt de beurs naar haar moeder Dina die viavia al over de vondst van haar dochter heeft horen praten.

Dina handelt snel en doordacht. Zij neemt de beurs van haar dochtertje en geeft haar een zakje met steentjes waarmee Leentje buiten moet gaan spelen. Liefst in de buurt van diegenen die hebben kunnen zien dat Leentje iets heeft gevonden. De portemonnee zelf verbergt Dina snel in een kast. Een paar dagen later geeft Dina haar man 21 gulden om een kalf te kopen. De rest van het geld bergt ze weer op in de kast.

Maar de rechtmatige eigenaar, Petrus Raaijmakers, heeft ook horen praten van de vondst van Leentje en vindt het wel erg toevallig dat dat gebeurde op het moment dat hij zijn portemonnee verloor. Hij gaat verhaal halen bij Dina, in bijzijn van brigadier der Marechaussee Boogerd. Die vindt de beurs met het overgebleven geld. En Dina moet mee.

De officier van justitie eist zes weken gevangenisstraf maar de rechter beslist dat Dina veertien dagen achter slot en grendel moet. "Rechtdoende in Naam der Koningin verklaart beklaagde schuldig aan diefstal", zo staat te lezen.

SMS Shirt naar 5904 voor een jersey

"SMS Shirt naar 5904 om in aanmerking te komen voor een jersey." Had de firma G.J. Eilers & Co. uit Amsterdam een eeuw geleden kunnen SMS’en, dan was dit misschien wel een lokkertje geweest. Want deze leverancier van voetbalspullen en schaatsen had rond 1900 al een telegramadres "Shirt".

De catalogus waaruit dit blijkt, geeft een leuk overzicht van het toenmalige voetbalmateriaal: de shirts, de schoenen, de ballen, zelfs een krijtlijntrekker. En op het gebied van schaatsen zie je dat de ontwikkelingen sinds die tijd niet hebben stilgestaan. Een schaats "Noorsch model" is nog lang geen Noor, en al helemaal geen klapschaats!